Temat: Terminologia rozdygotana
Moja próba definicji:
Znak pisma
Znak pisma jest funkcjonalną (semantyczną) jednostką pisma. Jest to najmniejsza jednostka pisma rozróżnialna dla użytkowników pisma pod względem znaczeniowym. Jest więc zespołem cech funkcjonalnych, pozwalających użytkownikowi pisma na odróżnienie go od pozostałych znaków pisma.
Przykładami różnych znaków pisma są: łacińska litera
B, grecka litera
Β, cyfra
0, znak
&. Łacińska litera
B jest jednym znakiem pisma, niezależnie od jej struktury graficznej (grafemu), czy konkretnego obrazu (glifu).
W elektronicznym przetwarzaniu informacji każdy znak pisma otrzymuje swój własny kod numeryczny. Popularnym systemem elektronicznego kodowania znaków pisma jest międzynarodowa norma Unicode.
Grafem
Grafem jest strukturalną jednostką pisma, swego rodzaju „szkieletem budowy znaku pisma”. Jest to najmniejsza jednostka pisma rozróżnialna dla użytkowników danego systemu pisma pod kątem ogólnych zasad budowy, formowania kształtu. Jest więc zespołem cech strukturalnych pozwalających na odróżnienie go od pozostałych grafemów. W fonologii pojęciem analogicznym jest fonem.
Zwykle w obrębie jednego systemu ortograficznego, jeden grafem odpowiada jednemu znakowi pisma. W przypadku różnych systemów ortograficznych lub różnych alfabetów, ten sam grafem może wyrażać różne znaki pisma. Na przykład ten sam grafem
B może być reprezentacją trzech różnych znaków pisma: łacińskiej litery
B (
Be), cyrylickiej litery
В (
We) oraz greckiej litery
Β (
Beta). Czasem jeden znak pisma wyrażany jest za pomocą złożenia dwu grafemów (np. dwuznak
dz). Ten sam grafem może być reprezentowany przez kilka różnych alografów.
Alograf
Alografia jest pojęciem opisującym wariację cech strukturalnych danego grafemu. W ramach jednego systemu pisma, grafem może być przedstawiany za pomocą różnych alografów — na przykład grafem
a może w alfabecie łacińskim i cyrylickim przyjmować postać alografów
a oraz
ɑ. Te same alografy w alfabecie fonetycznym IPA reprezentują jednak różne grafemy i różne znaki pisma. W fonologii pojęciem analogiczym jest alofon.
Alografią są różnice cech strukturalnych między antykwą a kursywą, natomiast czysto graficzna (a nie strukturalna) wariacja kształtu grafemów (np. różnice w kształcie szeryfów między różnymi krojami pisma) nie są wariacjami natury alograficznej lecz typograficznej.
Glif
Glif jest czysto graficzną jednostką pisma. W piśmie drukarskim, glif jest najmniejszą jednostką graficzną składającą się na dany krój pisma. W fonologii pojęciem analogicznym jest głoska lub pojedynczy dźwięk.
W piśmie ręcznym ten sam grafem zawsze przedstawiany jest za pomocą różnych glifów (wynikających z wariacji ruchu ręki podczas pisania — kilka następujących po sobie grafemów
a nigdy nie będzie miało całkowicie identycznego kształtu).
W piśmie drukarskim ten sam grafem (np.
a) zwykle przedstawiony jest za pomocą tego samego glifu w ramach danego kroju pisma, a zmiana kroju pisma pociąga za sobą użycie innego glifu. Czasami nawet w ramach jednego kroju pisma ten sam grafem może być przedstawiony za pomocą różnych glifów. Różnice te mogą być natury alograficznej (np. warianty
a oraz
ɑ tej samej litery
a) albo typograficznej (np. warianty litery
m o minimalnie różnych szerokościach, co może wpływać na ładniejsze wyrównywanie składu do obu marginesów).
Bywa tak, że sekwencja kilku znaków pisma wyrażona jest za pomocą kilku grafemów, ale do ich przedstawienia używany jest jeden glif (np. ligatura
fi). Czasem jeden znak pisma (np. dwuznak
dz) jest wyrażony za pomocją kilku grafemów, do przedstawienia których może być użyty jeden glif albo kilka glifów, w zależności od kroju pisma i użytej technologii składu.
Bywają też glify nie odpowiadające żadnemu grafemowi. Zwykle są one używane do typograficznej stylizacji tekstu, np. piktogramy, ornamenty, łączniki pomiędzy literami symulujące rękopiśmienny charakter danego kroju, dostawne szeryfy itp. (Analogicznie: istnieją wydawane przez człowieka dźwięki nie będące częścią mowy).
O ile nie ulega wątpliwości, że np. różnica w grubości kresek głównych tworzących glify jest różnicą natury graficznej, a nie strukturalnej, to oczywiście może być kwestią sporną, czy np. obecność lub brak szeryfów jest różnicą strukturalną (wariacja alograficzna, różne alografy) czy „tylko” graficzną (wariacja typograficzna, różne glify).
Adam Twardoch edytował(a) ten post dnia 26.01.09 o godzinie 03:08