Temat: Skarga pauliańska - jaka to forma prawa podmiotowego?
Z Systemu Prawa Prywatnego: dr hab. Adam Olejniczak
Tytuł X Księgi Trzeciej KC: „ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika” daje odpowiedź na pytanie, kogo chroni ustawodawca. Tytuł zawiera jednak pewien skrót myślowy. Nie chodzi tu bowiem o ochronę osoby wierzyciela, lecz pewnej sytuacji majątkowej powstającej na skutek faktu, że dana osoba jest wierzycielem. Przedmiotem ochrony jest zatem wierzytelność.
Wierzytelność chroniona przez art. 527 i n. KC musi istnieć i mieć charakter zaskarżalny. Są to jedyne warunki, dotyczące wierzytelności, które wynikają wprost z natury akcji pauliańskiej. Bywa ona określana jako akcesoryjna w stosunku do wierzytelności. Nawet jeśli autorzy nie używają wprost tego sformułowania, to dla każdego jest oczywiste, że istnienie wierzytelności warunkuje skorzystanie z akcji pauliańskiej. Wierzytelność powinna istnieć zarówno w chwili dokonywania czynności krzywdzącej, jak i w momencie wytoczenia powództwa. Wymaganie sformułowane w pierwszej części zdania jest złagodzone przez art. 530 KC, dopuszczający zaskarżenie przez tzw. wierzycieli przyszłych. Wydaje się, że tak samo należy oceniać sytuację osób, którym przysługuje prawo uzależnione od spełnienia warunku zawieszającego bądź nadejścia terminu. Nie ma natomiast wyjątku od wymagania, by wierzytelność istniała w chwili wytoczenia powództwa, albo co najmniej w chwili wyrokowania (zważywszy na treść art. 316 § 1 KPC). Brak wierzytelności oznaczałby, że nie istnieje przedmiot ochrony, a zatem – powództwo jest bezzasadne i jako takie podlega oddaleniu.
Zaskarżalność wierzytelności warunkuje akcję pauliańską w tym sensie, że wyklucza uwzględnienie powództwa wierzyciela zobowiązania naturalnego. Stwierdzenie to wynika z założeń ogólnych. Akcja pauliańska oznacza rozszerzenie uprawnień wierzyciela do przymusowego zaspokojenia z majątku dłużnika na pewne przedmioty znajdujące się (fizycznie) w majątku osoby trzeciej. Nie może być mowy, aby egzekucję z majątku osoby trzeciej prowadził wierzyciel, któremu nie służy nawet prawo egzekucji z majątku dłużnika. Jeśli dłużnik nie odpowiada wobec wierzyciela, to tym bardziej nie odpowiada wobec niego osoba trzecia, kontrahent dłużnika. Niemożliwość zaspokojenia nie jest następstwem czynności krzywdzącej zawartej przez te osoby, lecz innych okoliczności, które pozbawiły wierzyciela prawa stosowania przymusu. W konsekwencji wydaje się oczywiste, że z ochrony przewidzianej w art. 527 i n. KC nie może skorzystać wierzyciel, którego prawo wynika z gry lub zakładu, osoba, wobec której na dłużniku ciąży zobowiązanie natury moralnej, wynikające z zasad współżycia społecznego, wreszcie wierzyciel wierzytelności przedawnionej. W tym ostatnim wypadku pamiętać należy, że przedawnienie uwzględniane jest wyłącznie na zarzut pozwanego.
Z czego wynika ze jednak roszczenie