Temat: Kto miał prawo do herbu - czyli kto jest szlachcicem ?

"Pierwotne zasady przynależności do szlachty były proste: aby odziedziczyć szlachectwo oboje rodzice musieli być szlachcicami - Statuty Wiślickie Kazimierza Wielkiego z 1346-1347. Konstytucja z 1505 r. posuwa się w restrykcjach dalej i mówi że oprócz obojga rodziców szlacheckich trzeba było wraz z rodzicami zamieszkiwać w posiadłościach wiejskich (powinni być właścicielami ziemskimi). Gdy jedno ze współmałżonków nie było szlachetnie urodzone potomkowie takich rodziców nie należą do szlachty.

Szlachectwo dziedziczne
W połowie XIV w. podjęto próbę ustalenia szlachectwa. Wówczas to sformułowano zasadę, że szlachectwo polega na dziedzicznej przynależności do jednego z rodów rycerskich. W tym też czasie proces formowania się stanu szlacheckiego jest już na ukończeniu. Wraz z ukształtowaniem się stanu szlacheckiego naczelną i podstawową zasadą przynależności do niego było urodzenie z tak zwanego prawego łoża, co dotyczyło osób urodzonych z legalnego związku małżonków szlacheckiego stanu - do szlachty należeli ci, którzy urodzili się z rodziców szlacheckich z legalnego związku. Mówią o tym Statuty Wiślickie Kazimierza Wielkiego z 1346-1347: aby odziedziczyć szlachectwo oboje rodzice musieli być szlachcicami. Od 1505r. nie tylko że matka winna być szlacheckiego pochodzenia ale i rodzice muszą być posiadaczami ziemskimi, o czym wyraźnie mówi Konstytucja z 1505 roku ("Volumina Legum", tom obejmujący rok 1505, strona 138, pozycja 303):

Szlachcicem ten tylko nazywać się może, którego oboje rodzice są szlachetnie z domu szlachetnego urodzeni i którzy wedle obyczaiu Oyczyzny i zwyczaju szlachty mieszkają w swych dzierżawach, czyniąc prawem szlacheckim Królestwa Polskiego.

Na przestrzeni lat zasady dotyczące pochodzenia szlacheckiego czy szlachectwa zmieniały się podobnie jak prawo. Prawo I Rzeczypospolitej mówiło np. że dziecko z legalnego łoża musiało urodzić się minimum 9 miesięcy po ślubie. Od pewnego momentu musiał to być ślub katolicki. Idąc dalej tym tropem zasada weryfikacji szlachectwa byłaby np. uzasadniona od miejsca urodzenia. Przepisy wielkopolskie i małopolskie dotyczące oczyszczenia się z nagany szlachectwa wymagały spełnienia innych wymogów. Szlachta kaszubska również była pod wpływem uregulowań pruskich, Statut Litewski miał swoje oboczności.

Zaborca (Austria) wprowadził dodatkowe obwarowania dziedziczenia szlachectwa. Dla uznania szlachectwa staropolskiego m.in. wymagane było wykazanie się byciem posiadaczem ziemskim od co najmniej 150 lat lub bycie zdolnym do posiadania. Dla szlachty polskiej żadne ograniczenia zaborcy nie są wiążące.

Ale urodzenie nie było jedyną legalną i prawną drogą do uzyskania szlachectwa, związanego z prawem do herbu.

Szlachectwo osobiste: duchowni oraz przywilejem Zygmunta Augusta od 1535 r. profesorowie Akademii Krakowskiej. Profesorowie po 20 latach pracy otrzymywali szlachectwo dziedziczne.

Adopcja polegała na uzyskaniu przez osobę niższego stanu praw do szlachectwa w wyniku przyjęcia do rodu i herbu przez ród rycerski. Forma ta stosowana była bardzo często w XV w., ale już w XVI w. uległa znacznemu ograniczeniu. Najbardziej znanym aktem zbiorowej adopcji był akt mający miejsce w Horodle w czasie zawierania unii Polski z Litwą, kiedy to 47 polskich rodów rycerskich przyjęło do swych herbów tyleż rodów bojarskich z Litwy i Żmudzi. Praktyka adopcji była na tyle liberalna, że sprawą zajął się sejm i w 1616 r. zakazano adopcji.

Nobilitacja - uszlachcenie, prawna forma wejścia do stanu szlacheckiego nieszlachcica i jego potomków. Nobilitacja to akt prawny wydawany przez monarchę, mocą którego nadawano osobie niższego stanu uprawnienia szlacheckie oraz herb. W Europie Zachodniej znana od XIII w., w Polsce od XIV w. Pierwotnie dokonywana przez króla bądź rody rycerskie, miała formę adopcji herbu przez nobilitowanych. W 1413 w Horodle miało miejsce słynne przyjęcie do herbów katolickich bojarów litewskich (Unia polsko-litewska). W XVI w. nobilitacji dokonywał król aktem prawnym, od 1601 wyłącznie w gestii sejmu (na mocy konstytucji sejmowej). W 1669 r. wprowadzona zostaje instytucja niepełnego szlachectwa, tak zwanego skartabellatu. Zgodnie z tym aktem nobilitowani uzyskiwali pełnię praw szlacheckich dopiero w trzecim pokoleniu. Od 1775 nobilitację uzależniono od posiadania dóbr ziemskich. Konstytucja 3 maja (1791) wprowadziła możliwość nobilitacji dla mieszczan. Dowodem na nobilitację jest dyplom nobilitacyjny - na pergaminie, w twardej oprawie z kolorowym wizerunkiem herbu.

Indygenat - w dawnej Polsce przyznanie cudzoziemcowi szlachectwa polskiego. Indygenat to prawna droga do uzyskania szlachectwa Rzeczypospolitej dla cudzoziemców w wojsku. Początkowo prawo indygenatu posiadał król. Po raz pierwszy przyznane synom Stefan Batorego: Andrzejowi kardynałowi i Baltazarowi, oraz jego braciom (1578). Od 1641 prawo indygenatu posiadał wyłącznie sejm walny (z mocą wsteczną do 1607). Od 1775 r. wymagano od indygenów, podobnie jak od nobilitowanych, nabycia dóbr ziemskich o ściśle określonej wartości, przynależności do kościoła rzymsko-katolickiego, a także przeniesienia stałej siedziby do kraju. Obdarzeni szlachectwem polskim składali kanclerzowi przysięgę wierności Rzeczypospolitej i królowi. Jednak prawo do urzędów dygnitarskich i dóbr królewskich uzyskiwali dopiero w trzecim pokoleniu. Indygenat można było utracić przez skazanie na banicję, połączone z utratą czci (infamią). W Prusach Królewskich istniał odrębny indygenat pruski o zasięgu regionalnym, który zastrzegał godności i urzędy lokalne wyłącznie dla miejscowej szlachty."


Wiecej o szlachectwie i herbach :
http://www.ornatowski.com/her-nob.htm#top