Temat: Potrzebna pomoc
Cześć. Właśnie skończyłam AE w Katowicach. Przesyłam Ci pytania, jakie udało mi się zdobyć. Chciałam nadmienić, iż studiowałam Zarządzanie Przedsiębiorstwem. Jednak również słyszałam, iż pytania są podobne. Pozdrawiam. HANIA :)
PYTANIE 1. ISTOTA GOSPODARKI RYNKOWEJ
Gospodarka rynkowa charakteryzuje się dwiema zasadniczymi cechami:
1) dominacją prywatnej własności czynników produkcji
2) rynkową alokacją zasobów gospodarczych
Dominacja prywatnej własności czynników produkcji
W gospodarce rynkowej czynniki produkcji są w zdecydowanej większości przedmiotem własności prywatnej.
Głównym typem prywatnej własności rzeczowych czynników produkcji w krajach wysoko rozwiniętych jest współcześnie własność kapitalistyczna. Własność ta występuje w wielu różnych formach. Spośród nich relatywnie największe znaczenie ma akcyjna forma własności. Jej liczne zalety-w szczególności możliwość łączenia w jedną całość rozdrobnionych kapitałów będących w posiadaniu dużej liczby osób-spowodowały, że jest ona współcześnie formą dominującą. Tak więc dominacja własności prywatnej oznacza dziś zazwyczaj dominację kapitalistycznej własności akcyjnej.
Oprócz własności kapitalistycznej w rozwiniętych gospodarkach rynkowych występują współcześnie inne formy własności prywatnej (w szczególności własność drobnotowarowa i pracownicza). Występuje też w nich własność publiczna oraz własność spółdzielcza.
Istotne znaczenie mają zwłaszcza niektóre formy własności drobnotowarowej, w postaci np. rodzinnych gospodarstw rolnych oraz niewielkich zakładów rzemieślniczych i usługowych. Zazwyczaj nie zatrudniają one regularnie pracowników najemnych. Między innymi dlatego w statystykach niektórych krajów widnieje specyficzna kategoria przedsiębiorców „osoby samozatrudniające się” (pracujące na własny rachunek).
Pewną rolę odgrywają w niektórych krajach tzw. spółki pracownicze. W krajach wysoko rozwiniętych spółki pracownicze powstają z reguły na bazie kapitalistycznych spółek akcyjnych, przy czym stosunkowo rzadko pracownicy dysponują kontrolnymi pakietami akcji. W krajach postkomunistycznych, w szczególności w Polsce, spółki pracownicze powstają zazwyczaj w wyniku przekształceń przedsiębiorstw państwowych.
Rynkowa alokacja zasobów gospodarczych
Gospodarka rynkowa zawdzięcza swą nazwę przede wszystkim temu, że podstawowym regulatorem i koordynatorem procesów gospodarczych jest w niej rynek. Mówiąc o rynku ma tu się na myśli rynek w najbardziej ogólnym sensie, czyli samoczynnie działający mechanizm wpływający na zachowania (w tym decyzje) podmiotów gospodarczych. Te zachowania przesadzają o alokacji (tzn. o rozmieszczeniu i wykorzystaniu) zasobów gospodarczych. Głównym elementem tego mechanizmu są wzajemne interakcje między cenami i dochodami a popytem i podażą różnych dóbr, rzutujące na transakcje kupna i sprzedaży zawierane przez podmioty gospodarcze.
Na rolę rynku jako regulatora procesów gospodarczych składa się szereg szczegółowych funkcji. Najważniejsze funkcje rynku to:
1. rynek dokonuje wyceny różnych dóbr (produktów, usług i zasobów gospodarczych)
2. rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych. Dokonując wyceny różnych produktów, usług i zasobów, rynek dostarcza podmiotom najbardziej obiektywnej informacji o ich cenach i relacjach cen.
3. rynek jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych, zarówno produktów, jak i czynników produkcji (pracy, ziemi i kapitału). Dostarczając podmiotom gospodarczym, dążącym do maksymalizacji swych korzyści, obiektywnej informacji o cenach i relacjach rzadkości poszczególnych zasobów, a także o nakładach i efektach związanych z różnymi rodzajami działalności gospodarczej, rynek umożliwia tym podmiotom podejmowanie decyzji opartych na rachunku ekonomicznym i skłania je do oszczędnego, racjonalnego gospodarowania zasobami produktów i czynników produkcji oraz kierowania ich do najbardziej efektywnych zastosowań.
4. rynek umożliwia ustalanie się stanów równowagi w gospodarce. Parametry rynkowe (ceny, stawki płac, stopy procentowe, itd.) dostarczają podmiotom gospodarczym ważnych sygnałów. Reakcją na te sygnały są działania uczestników rynku, których efektem może być powstawanie, przywracanie, i utrzymywanie się stanów równowagi w gospodarce.
5. rynek jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i zarazem mechanizmem dostosowywania produkcji do potrzeb. Dopiero na rynku okazuje się, czy dana produkcja znalazła uznanie potencjalnych nabywców. Chcąc sprzedać swe produkty lub usługi, producenci zmuszeni są dostosowywać wielkość i strukturę ich podaży do wielkości i struktury efektywnego popytu.
Na kwestię funkcji rynku można spojrzeć też z nieco innego punktu widzenia. Można przyjąć mianowicie, że rynek –pełniąc przedstawione wyżej funkcje-jest równocześnie podstawowym mechanizmem rozwiązywania trzech kluczowych problemów każdej gospodarki, tzn problemów: co, jak i dla kogo produkować.
Zalety i słabości gospodarki rynkowej
Zalety gospodarki rynkowej:
1. tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych,
2. efektywny system motywacyjny,
3. duża innowacyjność gospodarki,
4. dyscyplina finansowa przedsiębiorstw, związana z konkurencją i zasadą samofinansowania działalności gospodarczej,
5. tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi rynku,
6. duża elastyczność gospodarki,
7. dobre zaopatrzenie sklepów.
Gospodarka rynkowa ma też słabe strony. Chodzi tu o następujące kwestie:
1. czynniki ograniczające działanie rynku w praktyce. Efektywne działanie mechanizmu rynkowego zakłada istnienie silnej konkurencji między uczestnikami rynku. W praktyce konkurencja ograniczana jest przez takie czynniki, jak: procesy monopolizacji gospodarki (czyli powstawanie dużych przedsiębiorstw mających istotny wpływ na łączną podaż dóbr, a tym samym także na ich ceny), niedoskonała informacja, bariery wejścia na rynek oraz ograniczona przenośność czynników produkcji.
2. występowanie negatywnych efektów zewnętrznych. Tego typu efekty mogą występować zarówno w sferze produkcji, jaki i w sferze konsumpcji. Negatywne efekty zewnętrzne w sferze produkcji zwane też czasami zewnętrznymi kosztami produkcji, to np. towarzyszące produkcji pewnych dóbr zanieczyszczenia środowiska naturalnego w postaci szkodliwych ścieków, gazów, wzrostu natężenia hałasu itd. W takich przypadkach społeczny koszt produkcji dóbr jest wyższy niż ich koszt prywatny. Pozytywne efekty zewnętrzne z sferze produkcji, zwane też zewnętrznymi korzyściami z produkcji to np. wybudowanie przez daną firmę drogi dojazdowej, z której korzystają też inni użytkownicy. W takich przypadkach społeczny koszt produkcji dóbr jest niższy niż ich koszt prywatny. Przykładem negatywnych efektów zewnętrznych w sferze konsumpcji, zwanych też zewnętrznymi kosztami konsumpcji, może być sytuacja, w której hałaśliwe radio słuchane przez kogoś przeszkadza innym ludziom. W takich przypadkach korzyści (pożytki) społeczne związane z konsumpcją dóbr są mniejsze niż korzyści (pożytki) prywatne. Przykładem pozytywnych efektów zewnętrznych w sferze konsumpcji, zwanych też zewnętrznymi korzyściami z konsumpcji, może być natomiast sytuacja, w której podróżowanie przez cześć ludzi autobusami, tramwajami, metrem lub kolejką (a nie ich własnymi samochodami) zwiększa korzyści z podróżowania przez innych ludzi własnymi samochodami (zwiększony komfort jazdy mniej zatłoczonymi drogami itd.). W takich przypadkach korzyści (pożytki) społeczne związane z konsumpcją dóbr są większe niż korzyści (pożytki) prywatne.
3. istnienie tzw. dóbr publicznych. Przykładami tego typu dóbr są: chodniki i oświetlenie publiczne, latarnie morskie oraz usługi dostarczane przez armię i policję. Cechą szczególną dóbr publicznych nie jest to, że dostarcza je państwo, ale to, że korzyści z nich płynące nie mogą być ograniczone tylko do jednej osoby czy jednego gospodarstwa domowego. Przynoszą one wiec duże korzyści społeczne w porównaniu z korzyściami prywatnymi, co powoduje, że są społecznie pożądane, a prywatnie mało opłacalne-nikt nie chciałby pokrywać samodzielnie kosztów instalacji i oświetlenia publicznego.
4. występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę, takich jak: duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych i inflacja, które wywołują negatywne skutki ekonomiczne oraz sprzyjają nasilaniu się negatywnych zjawisk społecznych (konflikty, przestępczość).
5. tendencja do powstawania dużych, nie zawsze akceptowanych społecznie, różnic dochodowych i majątkowych.
PYTANIE 2. PODMIOTY RYNKU
Podmiotem nazywamy określoną formę organizacji, która podejmuje samodzielne decyzje, kierując się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem.
Gospodarstwo domowe jest dobrowolnym związkiem ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje finansowe dotyczące sposobu zarobkowania i wydawania zarobionych pieniędzy.
Warunkiem istnienia gospodarstwa domowego jako jednostki konsumpcyjnej jest praca zarobkowa przynajmniej jednego z jego członków lub inne źródło dochodów. Członkowie rodzin sprzedają na rynku pracy swoje usługi, traktowane przez przedsiębiorstwa jako ich osobowe czynniki produkcji i w zamian za świadczone usługi, odpowiednio do posiadanych kwalifikacji i zajmowanego stanowiska, otrzymują określone dochody. Dochody te w olbrzymiej większości są wydawane na bieżącą konsumpcję (zakup żywności, opłaty itd.). pewna część bieżących dochodów rodziny jest oszczędzana w banku w celu dokonania poważniejszych zakupów w przyszłości (dom, samochód).
Część zaoszczędzonych dochodów może być lokowana w papierach wartościowych w formie obligacji państwowych przynoszących stały dochód lub w formie akcji spółek przynoszących zmienną w czasie dywidendę, która jest formą udziału akcjonariuszy w zyskach spółki akcyjnej.
A zatem, oprócz dochodów z pracy, gospodarstwo domowe może powiększać swoje dochody w formie procentów od oszczędności i różnych papierów wartościowych, dywidend od akcji oraz rent z tytułu dzierżawienia posiadanej ziemi lub posiadanych zasobów mieszkaniowych.
Gospodarstwo rolne łączy w sobie cechy gospodarstwa domowego i przedsiębiorstwa produkcyjnego.
Znaczna część jego produkcji jest w nim przeznaczana na własne, konsumpcyjne potrzeby. Wytwarzana zaś nadwyżka produkcji jest sprzedawana na rynku w celu uzyskania niezbędnej ilości gotówki umożliwiającej uregulowanie zobowiązań fiskalnych wobec władz lokalnych i władz centralnych, zobowiązań finansowych wobec banku oraz umożliwiającej nabycie dóbr produkcyjnych do prowadzenia i rozwijania gospodarstwa rolnego, a także nabycie dóbr konsumpcyjnych niewytwarzanych w danym gospodarstwie.
Gospodarstwa rolne wywierają istotny wpływ nie tylko na podaż produktów rolnych i artykułów żywnościowych, ale także na popyt na dobra konsumpcyjne trwałego użytkowania oraz na dobra inwestycyjne. Odgrywają one ważną rolę w gromadzeniu oszczędności oraz w kształtowaniu wpływów podatkowych do budżetu państwa. W ten sposób stają się one ważnym uczestnikiem rynku konsumpcyjnego oraz rynku kapitałowego.
Przedsiębiorstwem nazywamy podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści.
Zatrudnia ono różnorodna czynniki produkcji (pracę, kapitał, ziemię) w celu wytwarzania określonych dóbr lub świadczenia określonych usług, które sprzedaje na rynku innym przedsiębiorstwom, gospodarstwom domowym bądź władzy centralnej lub władzy lokalnej.
Dyrekcja przedsiębiorstwa analizuje istniejącą, aktualną sytuację na rynku oraz próbuje ocenić bliższą i dalszą perspektywę dotyczącą kształtowania się cen wytwarzanych produktów lub usług oraz możliwości konkurencyjne i decyduje o rozmiarach i strukturze produkcji lub usług.
Zysk jest powszechnie traktowany jako główny cel działalności przedsiębiorstwa. Kierownictwo przedsiębiorstwa stara się więc dokonać możliwie najtrafniejszego wyboru dotyczącego wielkości i struktury asortymentowej produkcji oraz technicznych metod wytwarzania, czyli kombinacji miedzy pracą żywą a stopniem nowoczesności narzędzi, maszyn i urządzeń produkcyjnych. Pragnie bowiem z jednej strony możliwie najlepiej dostosować podaż swojej produkcji do wymagań rynku, do popytu gospodarstw domowych, z drugiej zaś wytworzyć tę produkcję przy możliwie najniższych kosztach wytwarzania.
Każde przedsiębiorstwo w miarę możliwości stara się osiągnąć nadwyżkę przychodów nad wydatkami, ale nie zawsze jest to równoznaczne z maksymalizowaniem tej nadwyżki za wszelką cenę, kosztem interesów nabywców lub innym kosztem społecznym.
Każde przedsiębiorstwo jest podmiotem uzależnionym nie tylko od popytu na rynku, ale także od możliwości uzyskania kredytu w banku komercyjnym, od wysokości podatków i innych płatności finansowych do budżetu centralnego i budżetu lokalnego. Praktycznie żadne większe przedsiębiorstwo nie może funkcjonować bez kredytu. Kredyt jest niezbędny nie tylko do finansowania zapasów surowców i materiałów oraz niesprzedanej produkcji gotowej, ale też do finansowania działalności inwestycyjnej.
Banki komercyjne
W gospodarce rynkowej niezwykle ważnym podmiotem gospodarczym są banki.
Bankiem nazywamy przedsiębiorstwo trudniące się zawodowo różnego rodzaju operacjami pieniężnymi.
Głównymi zadaniami banków depozytowo – kredytowych są:
§ prowadzenie rachunków bankowych,
§ przyjmowanie wkładów oszczędnościowych i lokat terminowych,
§ wykonywanie operacji czekowych i wekslowych,
§ przyjmowanie i dokonywanie lokat w bankach krajowych i zagranicznych,
§ udzielanie oraz przyjmowanie poręczeń i gwarancji bankowych,
§ dokonywanie obrotu dewizami oraz prowadzenie obsługi finansowej z zagranicą,
§ prowadzenie obsługi pożyczek państwowych,
§ emitowanie papierów wartościowych i obrót tymi papierami,
§ przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych,
§ wykonywanie zleceń innych banków.
Głównymi celami banków komercyjnych w Polsce powinno być finansowanie restrukturyzacji polskich przedsiębiorstw państwowych oraz udział w ich prywatyzacji. Działalność restrukturyzacyjna banków polega przede wszystkim na ich uczestnictwie
w rozwiązywaniu różnych kłopotów przedsiębiorstw państwowych za pomocą postępowania ugodowego czy też upadłościowego i likwidacyjnego oraz w organizacji emisji nowych akcji i możliwości stosowania nowych instrumentów finansowych poprawiających ekonomiczną pozycje polskich przedsiębiorstw zagrożonych konkurencją międzynarodową.
We współczesnym świecie istnieje duża różnorodność banków, których nie sposób wymienić. Tworzą one jednolity system bankowy, w którym najważniejsza rolę odgrywają banki komercyjne i bank centralny. Przeważająca większość banków komercyjnych jest zorganizowana w formie spółki akcyjnej, banki centralne sa natomiast bankami państwowymi.
Oprócz przyznawania kredytów, banki komercyjne lokują część swoich pieniędzy
w papierach wartościowych oraz zajmują się dyskontowaniem weksli(sprzedaż weksla przed terminem jego płatności).
Banki komercyjne wykonują także wiele czynności pośredniczących. Na zlecenie klientów kupują lub sprzedają akcje i obligacje, administrują kapitałami pieniężnymi należącymi do instytucji społecznych, fundacji, uniwersytetów itp. Zajmują się także kupnem i sprzedażą dewiz, otwierają i spłacają akredytywy w obrotach za granicą i prowadzą rozliczenia z zagranicą. Mogą być także poważnymi inwestorami nie tylko na rynku kapitałowym, ale także w sferze produkcyjnej. Występują one najczęściej jako współudziałowcy przedsiębiorstw przemysłowych, handlowych, budowlanych, transportowych itp. Banki komercyjne mogą przejmować część akcji w przypadku niemożności wywiązania się przedsiębiorstwa z zaciągniętego kredytu i należnych procentów.
Giełda
Giełda jest instytucją tworzącą specjalny rynek, na którym spotykają się sprzedający
i kupujący papiery wartościowe, gdzie obowiązują pewne reguły gry rynku kapitałowego. Obroty giełdowe mogą odbywać się jedynie na podstawie dopuszczenia określonych papierów wartościowych, głównie akcji i obligacji przedsiębiorstw oraz instytucji będących członkami giełdy.
Istotne cechy giełdy p. wartościowych są:
- istnienie wewnętrznej organizacji, opierającej się na odpowiednich normach prawnych
i zarządzania jej organów,
- stałe miejsce i czas spotkań osób dopuszczonych do handlu giełdowego,
- oparcie obrotu giełdowego na stałych zasadach, określonych regulaminem giełdy,
- zasada, że przedmiotem obrotu mogą być tylko papiery wartościowe dopuszczone na giełdę,
- dopuszczenie do handlu giełdowego ściśle określonej grupy osób, zwanych uczestnikami giełdy,
- jednorodność, a co za tym idzie zamienność przedmiotu transakcji, czyli papierów wartościowych.
W gospodarce rynkowej giełda p.w. spełnia następujące funkcje:
- ułatwia mobilizację kapitału (z wielu drobnych indywidualnych oszczędności powstaje duży kapitał),
- dzięki płynności walorów pozwala na transformacje kapitału (zamianę formy ulokowanego kapitału),
- stanowi mechanizm ułatwiający spółkom akcyjnym pozyskiwanie kapitału na finansowanie przedsięwzięć gospodarczych poprzez emisje nowych akcji,
- jest mechanizmem, za pośrednictwem którego kształtowane są ceny rynkowe papierów wartościowych,
- umożliwia dokonywanie wyceny wartości majątku spółek notowanych na giełdzie,
- jest swoistym „barometrem” odzwierciedlającym wahania koniunktury gospodarczej oraz oceniającym sytuację finansową emitentów.
Obligacja jest papierem wartościowym o stałym oprocentowaniu, stanowiącym formę kredytu udzielonego przez nabywcę jej emitentowi.
Emitentem obligacji może być skarb państwa, władze lokalne i większe przedsiębiorstwa państwowe lub prywatne. Emitent jest zobowiązany do spłaty w określonym terminie wyszczególnionej kwoty i bieżącego regulowania odsetek. Obligacje mogą być o dłuższym lub o krótkim terminie płatności (zazwyczaj 3 miesięcznym). Są one przedmiotem obrotów na giełdzie papierów wartościowych. Mogą być także sprzedawane poza giełdą za pośrednictwem banków i innych instytucji finansowych.
Najważniejszą pozycją obrotów giełdowych jest z reguły kupno i sprzedaż akcji.
W Polsce przedmiotem transakcji giełdowych są akcje zdematerializowane tzn. niewystępujące w postaci akcji, lecz jedynie zapisów na kontach.
Akcje dostają się na giełdę tylko za pośrednictwem biur maklerskich. Makler giełdowy jest pośrednikiem, który prowadzi kupno i sprzedaż akcji na cudzy rachunek i z tego tytułu pobiera określona prowizję.
Maklerzy notują dokładnie wszystkie propozycje cen sprzedaży i kupna akcji oraz zgłaszają je na kartkach różowych i niebieskich z ofertą sprzedaży. Na giełdzie porządkowane są (prze wprowadzenie do komputera) zgłaszane propozycje dla każdej firmy dotyczące ceny i ilości, które jedni chcą kupić, a inni sprzedać. Makler giełdowy stara się wybrać taką cenę równowagi dla sprzedających i kupujących, przy której można się spodziewać największego obrotu.
Kursy z każdej sesji są ogłaszane w oficjalnym wykazie zwanym cedułą oraz codziennie publikowane w różnych dziennikach. W ten sposób uczestnicy gry spekulacyjnej na giełdzie są na bieżąco informowani o kursie akcji różnych przedsiębiorstw, co ewentualnie skłania ich do kupna dodatkowych akcji lub sprzedaży posiadanych.
Kurs akcji kształtuje się pod wpływem takich czynników, jak:
§ zyskowność, tzn. zdolność do przynoszenia dochodu w formie dywidendy lub spodziewanego wzrostu kursu akcji,
§ stopień ryzyka, czyli możliwość poniesienia straty,
§ płynność, tzn. możliwość szybkiego spieniężenia.
Znaczenie giełdy w gospodarce narodowej polega na tym, ze mechanizm rynku kapitałowego umożliwia pozyskanie pieniędzy na inwestycje ze sprzedaży akcji oraz szybki przepływ kapitału z jednych dziedzin do innych, z mniej do bardziej zyskownych, co sprzyja rozwojowi gospodarczemu kraju.
Bank Centralny
W całym systemie finansowym państwa główną rolę odgrywa bank centralny.
Bank centralny to bank państwowy, który spełnia równocześnie trzy funkcje: bank emisyjnego, banku banków i banku gospodarki narodowej. Bank centralny, z jednej strony jest regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego, a z drugiej – bankierem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej obsługi budżetu.
Obowiązkiem banku centralnego jest dbanie o stabilność waluty narodowej, a także oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby następował jej stały rozwój, w zrost dochodu narodowego oraz spadek bezrobocia.
Bank banków tworzy dwa rodzaje pieniądza:
- banknot jako centralny pieniądz gotówkowy;
- pieniądz żyrowy – centralny pieniądz rezerwowy.
Bank banków spełnia następujące funkcje:
- reguluje cyrkulację emitowanego pieniądza (gotówkowego i żyrowego);
- reguluje wielkość tworzonego przez banki komercyjne pieniądza bankowego;
- kształtuje potencjał kredytowy banków komercyjnych poprzez odpowiednie instrumenty pieniężne;
- reguluje płynność całego systemu bankowego.
Istotną funkcją banku centralnego jest również obsługa, organizacja i realizacja płatności zagranicznych, realizacja polityki państwa w odniesieniu do kursu walut, pośredniczenie w kupnie złota i dewiz, a także utrzymywanie rezerw międzynarodowych środków pieniężnych.
Instrumenty kontrolowania podaży pieniądza przez b.c.
Bank centralny kontroluje podaż pieniądza przez
- operacje otwartego rynku – sprzedaż i kupno przez b.c. państwowych papierów wartościowych (obligacji);
- kontrola poziomu rezerw obowiązkowych banków handlowych – b.c. ustala stopę rezerw obowiązkowych tj. części ogółu depozytów, którą bank handlowy ma obowiązek trzymać jako rezerwę bądź w postaci gotówki, bądź jako depozyt w banku centralnym. Bank może utrzymywać rezerwy przekraczające poziom rezerw obowiązkowych. Są to nadwyżkowe rezerwy, inaczej – rezerwy dobrowolne;
- ustalanie poziomu stopy redyskonta - stopa redyskonta to stopa, według której banki handlowe mogą pożyczać pieniądze z banku centralnego. Wzrost tej stopy powoduje wzrost kosztów zaciągania kredytu przez banki handlowe w banku centralnym, a tym samym zachęca je do trzymania wyższych rezerw dobrowolnych. Ich wyższy poziom zmniejsza bowiem konieczność zaciągania kredytu w banku centralnym na nowych, mniej korzystnych warunkach. Wzrost rezerw dobrowolnych przyczynia się zatem do wzrostu ogólnej sumy rezerw, a tym samym zmniejsza współczynnik kreacji depozytów.
Po II wojnie światowej wszystkie banki centralne w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej, chociaż zachowały autonomie, zostały zmuszone do ścisłego współdziałania
z rządem przy zwalczaniu inflacji oraz recesji gospodarczej (mierzonej spadkiem produkcji), nakręcaniu ożywienia i wysokiej koniunktury w celu doprowadzenia do stanu zbliżonego do pełnego zatrudnienia siłę roboczej. Wiele banków centralnych upaństwowiono (jak np. bank Anglii w 1947r.) i stały się one doradcami rządów w sprawach polityki pieniężnej
i kredytowej.
Instytucje państwowe
Ważnym podmiotem gospodarczym – zarówno ze względu na zakres, jak i możliwości działania w gospodarce narodowej – jest państwo reprezentowane przez rząd i różne wyspecjalizowane jego agendy (ministerstwa, urzędy itp.).
W gospodarce rynkowej państwo nie decyduje bezpośrednio ani w sferze produkcji, ani tym bardziej w sferze konsumpcji. Nawet przedsiębiorstwa państwowe działają na zasadach skomercjalizowanych i wykazują znaczny stopień niezależności od administracji centralnej. Określony minister może mieć wpływ na obsadzenie stanowiska dyrektora przedsiębiorstwa państwowego, ale nie może nakazać mu robić tego, co mogłoby narazić przedsiębiorstwo na starty.
Główna funkcja państwa ogranicza się do kwestii regulacji prawnej i ekonomicznej, mającej na celu ochronę interesów publicznych przed negatywnymi następstwami działania mechanizmu rynkowego, a zwłaszcza postępowaniem producentów i sprzedawców zajmujących pozycję monopolistyczną.
Działanie mechanizmu rynkowego stwarza wiele zagrożeń związanych z:
§ konfliktem między właścicielami kapitału a pracownikami najemnymi o warunki pracy
i płacy,
§ pojawieniem się masowego bezrobocia,
§ groźbą wysokiej inflacji,
§ zatruciem naturalnego środowiska,
§ nierównomiernym rozwojem różnych regionów kraju,
§ brakiem zainteresowania losem ludzi chorych, niezdolnych do pracy, bezdomnych, uzależnionych od nałogów itp.
Państwo musi tworzyć różnego rodzaju zapory prawno-instytucjonalne, które ograniczyłyby wymienione negatywne następstwa funkcjonowania rynku, tworzyłyby osłonę socjalną dla najuboższych warstw ludności, umożliwiałyby rozwiązywanie potencjalnych konfliktów na zasadzie kompromisu lub umowy społecznej oraz przyczyniałyby się do dynamicznego rozwoju gospodarczego kraju w warunkach niskiej inflacji i możliwie najmniejszego bezrobocia. Bez ingerencji państwa w wymienione sfery życia społeczno – gospodarczego występowałoby zjawisko bezpardonowej walki wszystkich przeciwko wszystkim, w której największą szanse miałyby jednostki i przedsiębiorstwa najsilniejsze.
Państwo jest także niezbędne do wytwarzania różnych dóbr i świadczenia usług publicznych. Dotyczy to przede wszystkim obrony narodowej i zorganizowania porządku prawno-penitencjarnego. W każdym kraju państwo tworzy system informacji publicznej za pośrednictwem programów radiowych i telewizyjnych. Projektuje także i wprowadza w życie określony system samorządowy o znaczeniu regionalnym lub lokalnym. Ustala prawno – instytucjonalny system pobierania podatków od różnych podmiotów gospodarczych. Proponuje parlamentowi określony mechanizm rozdziału tych środków pomiędzy różne grupy ludności i różne dziedziny oraz regiony kraju w celu stopniowego wyrównywania różnic w warunkach materialnego bytu ludności.
Bez sprawnie działających instytucji państwowych każdemu krajowi grozi anarchia
i brak poczucia bezpieczeństwa osobistego i publicznego.
3. CENA RÓWNOWAGI, JEJ ISTOTA I MOŻLIWOŚCI PRZEJAWIANIA SIĘ WE WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARCE RYNKOWEJ.
Cena równowagi - equilibrium price - poziom cen, przy którym wielkość popytu zgłaszanego przez konsumentów odpowiada dokładnie wielkości podaży oferowanej przez producentów. Jest to cena, w kierunku której zmierza rynek konkurencyjny i na poziomie której on pozostaje, przy założeniu, że nic w otoczeniu nie ulega zmianie, a więc cena, przy której rynek jest w równowadze. Cena równowagi a cena maksymalna i minimalna. Cenie maksymalnej regulowanej przez państwo towarzyszy zjawisko niedoboru podaży w stosunku do popytu. O dostępie do mieszkania decyduje wówczas nie cena rynkowa lecz kryteria pozarynkowe oparte na stopniu pilności podstawowej potrzeby społecznej. Wprowadza się wówczas określone kryteria racjonalnego dobra rzadkiego. Stosowanie cen maksymalnych leżących poniżej punktu równowagi nie byłoby jednak uzasadnione na szeroką skalę w odniesieniu do innych dóbr. Taka cena powodowałaby brak zainteresowania wzrostem podaży. Rynek regulowany przez państwo może mieć uzasadnienie w szczególnych sytuacjach np. w oknie wojny lub klęsk gospodarczych; W normalnych warunkach gospodarczych może mieć zastosowanie jedynie w odniesieniu do tych nielicznych produktów lub usług gdy występuje ważny interes społeczny. Cena równowagi to taka cena, która zapewnia opłacalność wytworzenia i zaspokaja możliwości nabywcze klientów. Jest to więc cena, przy której zrównane są wielkości zamierzonych zakupów z wielkością oferty towarowej.
Równowaga - Jest to sytuacja, w której zarówno kupujący, jak i sprzedający są zadowoleni z istniejącej kombinacji cen oraz ilości kupionych i sprzedanych towarów, a przy tym nie ma tendencji do zmiany tego stanu rzeczy.Cena równowagi rynkowej - cena zrównująca wielkość popytu z wielkością podaży.
Cena równowagi oczyszcza rynek z jakichkolwiek nadwyżek popytu czy podaży-nosi też nazwę ceny czyszczącej.
Równowaga rynkowa-jeżeli dana cena rynkowa różni się od ceny równowagi wtedy producenci i konsumenci są zainteresowani aby zmienić poziom swojej działalności: sprzedający zwiększają lub zmniejszają ilości produktu oferowane na rynek, kupujący zwiększają lub zmniejszają ilości produktu które chcą kupić..
W praktyce oznacza to, że konsumenci kupują mniej danego towaru albo całkowicie rezygnują z jego zakupu. Jeżeli natomiast cena spada, to występuje zjawisko odwrotne i popyt wzrasta. Dzieje się tak dlatego, ponieważ przy niższej cenie pojawiają się nowi konsumenci, którzy wcześniej nie kupowali danego towaru, natomiast dotychczasowi nabywcy mogą zwiększyć swoje zakupy.
Wzrost ceny powoduje zupełnie inną reakcję u producentów danego towaru lub usługi. W takiej sytuacji zwiększają oni swoją produkcję, a więc wzrasta na rynku podaż oferowanych towarów i usług. Wzrost cen powoduje wzrost produkcji, ponieważ staje się ona bardziej opłacalna. Spadek cen na rynku wywoła natomiast spadek opłacalności produkcji, a więc będzie ona zmniejszana przez producentów i tym samym zmniejszy się podaż towarów i usług.
Te zupełnie odmienne zachowania konsumentów i producentów wobec zmiany poziomu ceny nie prowadzą jednak do stanu nierównowagi na rynku. W wyniku oddziaływania na siebie popytu i podaży zostaje ustalona na rynku cena równowagi na dany towar lub usługę. Cena ta nie jest samodzielnie wyznaczana ani przez konsumentów, ani przez producentów. Poziom ceny równowagi określa ogólna podaż i ogólny popyt występujący na danym rynku.
Ceny towarów i usług, kształtowane poprzez działanie przedstawionego powyżej mechanizmu rynkowego, stanowią podstawowy fundament gospodarki rynkowej. Mechanizm rynkowy zapewnia najlepsze wykorzystanie zasobów ekonomicznych danego kraju (zasoby naturalne, kapitał, praca), ponieważ są one kierowane do produkcji tych towarów i usług, na które istnieje zapotrzebowanie ze strony konsumentów.
Gospodarka rynkowa-gospadarka w której cena powoduje samoczynne dostosowanie się do popytu i podaży i na odwrót
Gospodarka rynkowa tworzy najsprawniejszy mechanizm samoregulujący w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji, jaki można sobie wyobrazić. Rynek jest bowiem naturalnym i najbardziej elastycznym, a zarazem najmniej kosztownym urządzeniem regulacyjnym. Podstawowa zaleta rynku wyraża się w tym, że w nieustannych procesach dostosowawczych, między różnymi sferami działalności gospodarczej człowieka, wymuszany jest wszędzie postęp innowacyjny i eliminowane są podmioty niesprawne, niezdolne do sprostania wymaganiom konkurencji, do minimalizowania kosztów produkcji i tym samym do maksymalizowania efektów na jednostkę produkcji .
Ceny równowagi rynkowej stwarzają pozory obfitości towarów na rynku. Przy malejącej podaży ceny równowagi eliminują z rynku nabywców o niskich dochodach, dla których wysoka cena stwarza barierę dostępności do towarów. Wysokie ceny równowagi rynkowej stają się hamulcem popytu, ale równocześnie pobudzają wzrost podaży towarów i usług. W ten sposób cena stymuluje procesy dostosowawcze, następujące w czasie możliwych zmian struktury produkcji.
Poziom ceny równowagi rynkowej może być świadomie kształtowany przez interwencyjne zmniejszanie lub zwiększanie podaży. Mamy wówczas do czynienia z tzw. interwencjonizmem państwowym. Podobny skutek może być osiągnięty w drodze świadomego oddziaływania na popyt. Oddziaływanie na cenę rynkową przez dokonywanie zmian w popycie jest mniej selektywne i bardziej złożone, a często mało skuteczne.
Wpływ zmiany wielkości podaży na kształtowanie się cen rynkowych można z łatwością zauważyć na rynku owoców i warzyw. Systematyczny wzrost podaży tych produktów w okresie wiosenno-letnim powoduje malejący poziom cen z dnia na dzień. Ceny ukształtowane na relatywnie niskim poziomie rozszerzają popyt, umożliwiając nabycie tych artykułów przez konsumentów o relatywnie niskich dochodach. W okresie jesiennym, kiedy występuje zjawisko kurczenia się podaży, z uwagi na jej sezonowy charakter, ceny systematycznie rosną, zapewniając równowagę na rynku. Dzieje się tak dlatego, że wysokie ceny ograniczają dostęp do szeregu towarów grupom konsumentów dysponujących niskimi dochodami. Nietrudno zauważyć, że w omawianej branży czynnikiem sprawczym, wywołującym elastyczność cen, jest podaż, a ściślej zmiany jej wielkości.
Równoważąca funkcja ceny, realizowana przez ustalanie cen równowagi, powoduje dostosowywanie się popytu do podaży, nie zawsze jednak jest to równoznaczne z dobrym rynkiem. Cena równoważąca może być ceną zaakceptowaną na zbyt wysokim poziomie, co często nie pozwala na zaspokojenie nawet podstawowych potrzeb. Cena nie pełniąca swej równoważącej funkcji staje się jednak ceną nieprawdziwą, nie informującą o faktycznych relacjach w gospodarce.
4. TWARDE I MIĘKKIE OGRANICZENIA BUDŻETOWE PODMIOTÓW GOSPODARUJĄCYCH – ISTOTA I PRZYKŁADY ICH WYSTĘPOWANIA.
Wśród czynników negatywnie oddziałujących na rozwój, określanych jako bariery i ograniczenia, można z punktu widzenia poszczególnych podmiotów wyróżnić czynniki "twarde", których likwidacja leży poza bezpośrednimi możliwościami podmiotów zainteresowanych, oraz czynniki "miękkie", które mogą być przezwyciężane odpowiednio ukierunkowanymi działaniami tych podmiotów.
Do ograniczeń pierwszego rodzaju należą przede wszystkim:
· ograniczenia prawne o charakterze celowym,
· ograniczenia prawne wynikające z mankamentów prawa,
· ograniczenia prawne wynikające z braku niektórych przepisów,
· ograniczenia wynikające z ogólnej polityki rozwojowej i procesów przekształceń reformatorskich.
Ograniczenia "miękkie", to:
· niesprzyjające zachowania klientów, szczególnie potencjalnych,
· niedostatek kompetencji i wiedzy osób decydujących o przedsięwzięciach telekomunikacyjnych,
· partykularyzm decydentów.
Istotnym źródłem występujących mankamentów i niedostatków, a także pewnych patologii polskiego rynku jest ogólna sytuacja związana z podstawowymi przemianami ustrojowymi i reformami gospodarczymi państwa wychodzącego z zasad i nawyków gospodarki nakazowo-rozdzielczej.
Stąd specyfiką rynku polskiego pozostaje w dalszym ciągu negatywny skutek zbyt silnych powiązań interesów gospodarczych ze sferą polityki, a także nadmierna rola państwa w kierowaniu poszczególnymi przedsięwzięciami gospodarczymi.
Przykład występowania ograniczeń twardych:
Pani Krystyna Łybacka - Minister Edukacji Narodowej i Sportu przesłała pismo adresowane do rektorów szkół wyższych dotyczące blokowania wydatków w szkolnictwie wyższym znajdującym się w gestii MENiS. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 października 2001 r. w sprawie niektórych wydatków blokowania w budżecie państwa na rok 2001 (Dz.U. Nr 125, poz. 1373) przewiduje zablokowanie w części 38 budżetu państwa "Szkolnictwo wyższe", znajdującej się w gestii Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, kwoty 319.414 tys. zł w ramach planu wydatków w 2001 r. realizowanych w tej części budżetu. Rozporządzenie Rady Ministrów postanawia, że blokowanie wydatków polega na wstrzymaniu przekazywania dysponentom środków finansowych.
W związku z powyższym uprzejmie informuję Państwa Rektorów, że realizacja dyspozycji wspomnianego rozporządzenia Rady Ministrów, w ramach blokowania wydatków w części 38 "Szkolnictwo wyższe", w zasadniczym zakresie dotyczyć będzie:
- wstrzymania dalszego przekazywania środków dotacji na inwestycje realizowane przez szkoły wyższe resortu. Wiązać to się będzie ze zróżnicowaniem stopnia (w ujęciu kwotowym i procentowym) ograniczeń realizacji planów dotacji w 2001 r. na inwestycje, w zależności od poziomu dotychczas przekazanych zasileń finansowych na zadania inwestycyjne w poszczególnych szkołach wyższych;
- wstrzymania dalszego przekazywania środków dotacji do Funduszu Kredytów i Pożyczek Studenckich, ulokowanego w Banku Gospodarstwa Krajowego. Zasilenie budżetowe Funduszu, w głównej mierze, wiąże się z dopłatami do oprocentowania kredytów studenckich udzielonych dotychczas przez banki komercyjne.
Będą także częściowo nierozdysponowane, dotychczas nierozdzielone ze szczebla budżetu szkolnictwa wyższego w Ministerstwie Edukacji Narodowej i Sportu, kwoty dotacji zaplanowanych w 2001 r. na rzecz szkół wyższych, a także zablokowane niektóre wydatki dotyczące finansowania zadań szkolnictwa wyższego w budżecie centrali Ministerstwa. Przedstawione działania mają na celu możliwie najdalej idące zminimalizowanie stopnia ograniczeń zasilania finansowego, w stosunku do określonych dla szkół wyższych planów dotacji podmiotowych w 2001 r. w zakresie działalności dydaktycznej oraz pomocy materialnej dla studentów. W tym kontekście blokada wydatków, w skali całorocznej, zrealizowana będzie w jednolitym procencie dla wszystkich szkół wyższych resortu edukacji narodowej i sportu, w ramach dotacji na działalność dydaktyczną oraz dotacji na pomoc materialną dla studentów, na poziomie około 1 procenta przekazanych planów dotacji na 2001 r. w tym zakresie.
Tak określone ograniczenia blokady nie powinny być odnoszone do finansowania dotacyjnego wydatków płacowych szkół wyższych, a w tym z tytułu poprawy poziomu przeciętnych wynagrodzeń pracowników szkolnictwa wyższego od dnia 1 września br. oraz w zakresie wydatków na świadczenia pomocy stypendialnej dla studentów.
Inny przykład ograniczenia twardego – koncesja:
Nie we wszystkich przypadkach podjęcie działalności gospodarczej zależne jest jedynie od warunków panujących na rynku i od wyboru przedsiębiorcy. Nie w każdej dziedzinie gospodarki mamy dowolność wyboru. Zgodnie z przepisami prawa działalności gospodarczej, stosownymi ustawami czy innymi rozporządzeniami, w niektórych przypadkach możemy spotkać się z obowiązkiem uzyskania koncesji na dany rodzaj przedsiębiorczości.
Koncesja - akt administracyjny upoważniający osobę fizyczną, prawną do wykonywania określonej działalności.
Koncesja, zezwolenie władz administracyjnych na prowadzenie działalności gospodarczej, która wg obowiązującego w danym kraju ustawodawstwa nie może być prowadzona bez takiego zezwolenia. Celem wprowadzenia przymusu koncesyjnego może być dążenie do niedopuszczenia wykonywania określonej działalności przez osoby nie posiadające odpowiednich kwalifikacji, zastrzeżenie określonej działalności dla osób posiadających zasługi wobec państwa itp.
Koncesja, stanowiąc jeden z elementów reglamentowania działalności gospodarczej, wymaga bardzo ograniczonego stosowania, szczególnie w warunkach gospodarki rynkowej.
O wprowadzeniu koncesji na dany rodzaj działalności gospodarczej w Polsce decyduje Rada Ministrów.
5. Czynniki określające wybór rynkowy konsumenta.
Czynniki można podzielić na dwie główne grupy: obiektywne i subiektywne, w zależności od tego czy dany czynnik jest niezależny od sposobu postrzegania, czyli podmiotu określającego, czy też może być różnie postrzegany i interpretowany w zależności od tego, kto dokonuje oceny. W obrębie determinant obiektywnych wyróżnia się ponadto uwarunkowania ekonomiczne i pozaekonomiczne (w zależności od ich związku ze sferą gospodarowania) oraz wewnętrzne i zewnętrzne (zależne od woli konsumenta i ściśle z nim związane bądź też nie podlegające jego wpływowi).
I. Czynniki obiektywne:
1) ekonomiczne:
· wewnętrzne:
– poziom i źródła dochodów
– kredyty
– oszczędności i zasoby gotówkowe
– poziom konsumpcji naturalnej
– wyposażenie gospodarstwa domowego w dobra trwałe
– dotychczasowe poziom i struktura spożycia
· zewnętrzne:
– podaż
– poziom i relacje cen
– infrastruktura handlowo-usługowa
– system informacji instytucjonalnej
– polityka sprzedaży
2) pozaekonomiczne:
· wewnętrzne:
– demograficzne: wiek, płeć, wielkość gospodarstwa domowego
– społeczno-zawodowe: rodzaj i poziom wykształcenia, aktywność zawodowa, zawód
– społeczne: rodzina, grupy odniesienia, grupy społeczne, liderzy opinii
· zewnętrzne:
– cywilizacyjno-kulturowe
– geograficzno-przyrodnicze: klimat, położenie, zanieczyszczenie środowiska
– organizacja życia społecznego
II. Czynniki subiektywne:
– nawyki
– postawy
– zwyczaje
– motywy
– proces uczenia się
– postrzeganie
– osobowość
– tradycja
– informacja prywatna
Dochody – są najistotniejszym czynnikiem kształtującym spożycie, zwłaszcza w okresach średnim i długim. Są to wszelkie wpływy gospodarstwa domowego (jego członków), zarówno pieniężne, jak i w naturze.
Cena – odgrywa ważną role w postrzeganiu cech produktu, pełni funkcję wskaźnika jakości produktu, zwłaszcza wtedy, gdy konsument mało zna produkt i jest przekonany o istnieniu jakościowych różnic miedzy markami tej grupy produktów. Rola ceny jako czynnika decydującego o zakupie towarów maleje wraz ze wzrostem dochodów, natomiast jakość jest bardziej istotna przy wyborach konsumentów lepiej uposażonych.
Podaż:
Dostateczna ilość i różnorodność dóbr na rynku umożliwia rozszerzenie, a także uatrakcyjnienie zaspokajanych potrzeb, z kolei niedostateczna podaż może stanowić środek ograniczający konsumpcję, aż do prawie zupełnej likwidacji spożycia pewnych dóbr. Ponadto podaż wyznacza ramy konsumpcji rynkowej, ponieważ potrzeby nie mogące być zaspokojone za pośrednictwem rynku są zaspokajane w ramach konsumpcji naturalnej. Podaż ukazuje konsumentowi możliwości zaspokajania potrzeb, lecz również same potrzeby są zdeterminowane tym, co jest dostępne na rynku. Sprzyja rozwojowi konsumpcji kreując nowe potrzeby i motywując konsumentów do podejmowania działań, które mają im umożliwić zakup nowych, poznanych dóbr.
Informacja marketingowa – jest kompleksem środków, za pomocą których przedsiębiorstwo komunikuje się z rynkiem. Pomaga ona konsumentom uzyskać wiedzę m.in. o towarach, cenach, zastosowaniu, miejscu nabycia. Narzędziami, którymi posługują się przedsiębiorstwa w komunikowaniu się z konsumentem są: reklama, sprzedaż osobista, promocja dodatkowa, propaganda marketingowa (public relation i publicity), a także sponsoring.
Rodzina – jest to grupa osób połączonych węzłem małżeństwa, pokrewieństwa lub adopcji, na ogół wspólnie zamieszkująca i współdziałająca odpowiednio do społecznie określonego i uznanego podziału ról.
Grupa społeczna – zbiór jednostek, które współdziałają ze sobą w pewnym okresie dla osiągnięcia wspólnych celów lub zaspokojenia wspólnych potrzeb.
Grupa odniesienia – grupa ludzi, do której konsument należy lub pragnie należeć, czyli dzieli jej cele i normy postępowania. Stanowi ona model do naśladowania w różnych aspektach zachowań (albo zachowań, od których pragnie się odciąć).
Liderzy opinii – są to osoby, które nieformalnie, świadomie lub nieświadomie wpływają na motywy i zachowania nabywcze innych, celowo poszukujących ich opinii lub do których ta opinia jedynie dociera.
Kultura – ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowością i następnym pokoleniom.
Motywy – świadome powody wszelkiego zachowania się. Motywami są potrzeby oraz inne wewnętrzne mechanizmy, które uruchamiają i organizują postępowanie człowieka oraz kierują go na osiągnięcie celu.
Postrzeganie – proces, dzięki któremu jednostka przypisuje określone znaczenie tym sygnałom, które odbiera za pośrednictwem zmysłów.
Uczenie się – proces, dzięki któremu zdobywane doświadczenie prowadzi do stałych zmian w zachowaniu lub stwarza możliwości takich zmian w przyszłości.
Nawyki (przyzwyczajenia) – są one rezultatem procesu uczenia się i efektem wielokrotnego powtarzania tych samych zachowań lub rozstrzygnięć dostarczających jednostce pozytywnych wyników.
Osobowość – jest względnie trwałą strukturą cech psychicznych i fizycznych człowieka decydującą o specyficznych formach jego zachowania się i przystosowania do określonych warunków.
PYTANIE 6. KOMPLEMENTARNOŚĆ I SUBSTYTUCYJNOŚĆ DÓBR ORAZ ICH WPŁYW NA PROCESY WYMIANY
Rozpatrując wpływ zmian cen na popyt na dane dobro zakładamy zgodnie z zasadą ceteris paribus, że ceny innych dóbr pozostają niezmienne (ceny innych dóbr są dane).
W rzeczywistości gospodarczej powstają liczne powiązania między dobrami, cenami dóbr oraz popytem na nie. Zmiany ceny jednego dobra wywierają wpływ na popyt na inne dobro. Kierunek tego wpływu zależy od tego, czy dobra są substytutami, czy też są dobrami komplementarnymi.
Dwa dobra są substytutami jeżeli zmiana ceny (wzrost, spadek) na jeden
z produktów, przy niezmienionej cenie drugiego, przesuwa popyt konsumentów
w kierunku dobra tańszego. Klasycznym przykładem substytutów jest masło i margaryna. Wzrost (spadek) ceny masła prowadzi do wzrostu (spadku) popytu na margarynę. Jeśli cena margaryny nie zmienia się wtedy wzrost ceny masła narusza proporcje cenowe między obydwoma produktami (zmieniają się ceny relatywne) – margaryna staje się dobrem relatywnie tańszym i popyt kupujących przesuwa się z masła na margarynę (krzywa popytu rynkowego na margarynę przesuwa się w górę).
Zależność substytucyjna między dobrami może być silniejsza lub słabsza. Margaryna jest znacznie lepszym substytutem masła aniżeli smalec. Herbata jest lepszym substytutem kawy niż woda mineralna.
Elastyczność popytu na jakiekolwiek dobro zależy w dużym stopniu od tego, jaka jest dostępność substytutów. Istnienie dużej liczby różnorodnych substytutów oznacza, że popyt będzie prawdopodobnie elastyczny. To znaczy, że jeżeli ludzie mogą łatwo przestawić się na kupowanie innego produktu, który będzie miał podobna wartość użytkową, wielu z nich wykorzysta to w momencie podniesienia ceny. Podobieństwo substytutów – ich zdolność do zaspokojenia tej samej potrzeby podstawowej – również wpływa na elastyczność. Im bliższy substytut danego produktu, tym bardziej elastyczny będzie popyt na dane dobro. Jeżeli nie ma bliższych substytutów, popyt będzie wykazywał tendencję do usztywnienia się. Coś, co uważamy za niezbędne, jest często rzeczą nie mającą bliskich substytutów.
Niewiele dóbr nie ma żadnych substytutów. W związku z tym, ze jest wiele substytutów soku pomarańczowego – coca –cola, wino, sok grejpfrutowy-popyt na sok pomarańczowy będzie bardziej elastyczny niż popyt na sól, która nie ma wielu łatwo dostępnych alternatyw. Ale nawet w przypadku soli istnieją jej syntetyczne substytuty. Ponadto, choć ludzie potrzebują pewnej ilości soli by przeżyć, większość z nas spożywa dużo więcej niż niezbędne minimum i może bez kłopotu ograniczyć spożycie jeśli cena soli wzrośnie. Dodatkowy smak, który daje sól jest korzyścią, która może być częściowo odzyskana przez nabycie innych rzeczy.
Dwa dobra są komplementarne jeżeli wzrost (spadek) ceny na dane dobro wywołuje spadek (wzrost) popytu na drugie dobro. W tym wypadku zależność obydwu wielkość jest odwrotna.
Wzrost (spadek) ceny mieszkań wpływa na spadek (wzrost) popytu na meble, sprzęt gospodarstwa domowego czy inne produkty niezbędne do wyposażenia mieszkania. Wzrost cen samochodów znajduję swoje odzwierciedlenie w spadku popytu na benzynę.
Substytuty doskonałe
Dwa dobra sa substytutami doskonałymi, jeśli konsument chce zastępować jedno dobro drugim według stałej stopy. Najprostszy przypadek substytutów doskonałych występuję wtedy, gdy konsument jest skłonny wymieniać dobra w stosunku 1:1.
Dobra doskonale komplementarne
Dobra doskonałe komplementarne to takie, które zawsze są konsumowane razem w stałej proporcji. W pewnym sensie dobra te „uzupełniają się” nawzajem. Dobrym przykładem jest prawy i lewy but. Konsument lubi buty, ale zawsze nosi prawy i lewy but razem. Posiadanie tylko jednego buta nie sprawia mu satysfakcji.
7. PRZYCZYNY, SPOSOBY I SKUTKI INTERWENCJI PAŃSTWA W SYSTEM CEN.
CEN SYSTEM, mechanizm powodujący podwyższanie cen towarów, na które popyt jest nadmierny, i ich obniżanie, gdy podaż jest nadmierna.
KONTROLA CEN (interwencja państwa) – polega na administracyjnym określeniu cen minimalnych lub cen maksymalnych.
DYLEMAT?
Kogo chronimy: konsumentów czy producentów?
Perspektywa konsumenta:
Ustanowienie ceny maksymalnej jest skuteczne wówczas,
gdy jej poziom znajduje się poniżej poziomu ceny równowagi wolnorynkowej.
Perspektywa producenta:
Poziom ceny minimalnej musi być ustalony powyżej ceny równowagi.
Wtedy cena ta skutecznie obniża wielkość popytu.
INTERWENCJONIZM- polityka ekonomiczna mająca na celu wpływanie na rozwój gospodarki narodowej.
Interwencjonizm to teoria ekonomiczna zalecająca bezpośrednie interwencje państwa w rynek.
Interwencjonizm może przybierać różne formy. Może to być:
· bezpośrednie finansowanie niektórych inwestycji gospodarczych z kasy państwowej np.: budowy autostrad
· "ratowanie" upadających przedsiębiorstw przez preferencyjne kredyty, oddłużanie i ew. przejmowanie upadłych przedsiębiorstw na własność skarbu państwa
· bezpośrednie dotacje do nierentownej produkcji lub usług
· skupowanie przez państwo nadmiaru niektórych towarów i ich późniejsze sprzedawanie w celu utrzymania stałego poziomu cen.
· uczestniczenie przez państwo w grze na rynkach finansowych poprzez posiadanie pakietów akcji wybranych przedsiębiorstw oraz emisję własnych papierów wartościowych (np.: obligacji)
· bezpośrednia interwencja państwa w rynek walutowy - polegająca np.: na utrzymaniu kursu własnej waluty przez wykupywanie obcych walut na rynku wewnętrznym
· wprowadzanie monopolu państwowego w niektórych sektorach gospodarki -np.: produkcji mocnych alkoholi
· regulacja rynku poprzez wprowadzanie systemu koncesjonowania niektórych form działalności gospodarczej np.: w celu obrony słabszych podmiotów przed silniejszymi
· płynną regulację podstawowych stóp procentowych, nie wynikających z bezpośredniej podaży pieniądza na rynku lecz przeciwnie zapobiegającej potencjalnym, niekorzystnym zjawiskom na rynku.
· "wpomopowywanie" pieniędzy na rynek poprzez pomoc socjalną (np.: zasiłki dla bezrobotnych)
· stosowanie systemu podatkowego, którego celem jest nie tylko pozyskiwanie środków do budżetu państwa ale także regulacja rynku przez np.: różnicowanie stóp podatkowych w różnych sektorach gospodarki, czy ulgi inwestycyjne.
· regulacja rynku poprzez nakazowe rozbijanie naturalnych i wymuszonych monopoli zagrażających utrzymywaniu prawdziwej konkurencji.
Teorię interwencjonizmu stworzył John Maynard Keynes, który twierdził, że w okresie dekoniunktury, państwo może łagodzić jej skutki społeczne i ekonomiczne przez bezpośrednie "wypompowywanie" pieniędzy podatników w gospodarkę. W okresie dekoniunktury zachodziło jego zdaniem zjawisko samonapędzającego się "zwijania" gospodarki, polegającego na jednoczesnym spadku produkcji wynikającego ze zmniejszania się podaży na rynku i automatycznym ubożeniem społeczeństwa powodującego dalsze zmniejszanie się podaży. Aby zlikwidować to niekorzystne zjawisko należało zdaniem Keynesa wpompować w tym okresie pieniądze do gospodarki przez tworzenie miejsc pracy bezpośrednio finansowanych przez państwo, zaś w okresie koniunktury "przykręcać finansową śrubę", poprzez ograniczanie podaży pieniądza.
Jakkolwiek klasyczna teoria Keynesa została odrzucona, zarówno na gruncie teoretycznym jak i praktycznym, istnieją wśród ekonomistów do dzisiaj spory o faktyczne efekty różnych form interwencjonizmu. Zdaniem np.: zwolenników monetaryzmu na dłuższą metę szkodliwe jest doprowadzanie do deficytu budżetowego przez bezpośrednie inwestycje, oraz regulacja stóp procentowych nie wynikająca z bieżącej podaży pieniądza. Dopuszczają oni jednak takie formy interwencjonizmu, które nie naruszają bilansu budżetu państwa. Z kolei zwolennicy skrajnego liberalizmu ekonomicznego negują pozytywny wpływ jakichkolwiek form interwencjonizmu łącznie z pomocą socjalną, administracyjnym rozbijaniem monopoli oraz regulowaniem rynku przez system podatkowy.
Rynek regulowany to rynek regulowany przez państwo. Stosowane są na nim następujące formy interwencji państwa:
a) kontrola (regulacja) podaży,
b) kontrola (regulacja) popytu,
c) kontrola (regulacja) cen.
Kontrola cen
Ceny minimalne (gwarantowane) stosowane są zwłaszcza w skupie artykułów rolnych.
Cel: zapewnienie odpowiednich dochodów producentom.
Ceny maksymalne mają zastosowanie w handlu detalicznym w zakresie podstawowych produktów żywnościowych (chleb, mleko, cukier), niektórych leków, środków higieny itp. Cel: ułatwienie dostępu do tych dóbr ludziom uboższym.
Ceny są elementem, który w najmniejszym stopniu jest poddawany bezpośredniemu interwencjonizmowi państwa. Usztywnienie lub nadmierne regulowanie cen prowadzi bowiem zarówno do zakłóceń w funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego, jak i do ograniczanie konkurencji, a więc redukcji tych korzyści, które wynikają z interwencjonizmu skierowanego na zmiany struktury podmiotowej rynku oraz postępowanie jego uczestników.
8. FORMY ORGANIZACYJNE PRZEDSIEBIORSTW W GOSPODARCE RYNKOWEJ.
FORMY ORGANIZACYJNO PRAWNE PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE.
FORMY ORGANIZACYJNO PRAWNE PRZEDSIĘBIORSTW
PODMIOTY GOSPODARCZE NIE POSIADAJĄCE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ PODMIOTY GOSPODARCZE POSIADAJĄCE OSOBOWOŚĆ PRAWNĄ
Y
FIRMAJEDNOOSOBOWA S.C. SPÓŁKA KOMANDYTOWA Sp. z o.o. S.A. PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE
SPÓŁKAJAWNA SPÓŁKAPARTNERSKA SPÓŁKA KOMADYTOWO – AKCYJNA SPÓŁDZIELNIA INNE (FUNDACJE, ZAKŁADY BUDŻETOWE)
Pojęcie forma organizacyjno-prawna przedsiębiorstwa oznacza prawne ramy przedsiębiorstwa, do których dostosowana powinna być cała organizacja zarządzania, regulująca stosunki prawne i formy organizacyjne nadrzędności i podrzędności oraz wzajemne powiązania, zarówno wewnątrz przedsiębiorstwa, jak również w jego stosunkach zewnętrznych z otoczeniem.
Najważniejszymi kryteriami przy wyborze formy organizacyjno – prawnej przedsiębiorstwa są:
- określenie zasad odpowiedzialności
- uprawnienia decydowania i reprezentowania
- zasady podziału zysku i ewentualnego udziału w stratach
- możliwości finansowania działalności i rozwoju przedsiębiorstwa
- nakłady związane z określoną formą prawną
- obciążenia podatkowe.
1. Formy prawa publicznego - są to przedsiębiorstwa państwowe, jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, spółki osobowe nie posiadają osobowości prawnej
2. Formy prawa prywatnego spółki – sektor prywatny – formy prawa handlowego dzielą się na:
- spółki osobowe
- spółki kapitałowe.
Spółki handlowe posiadają osobowość prawną od 01.01.2001r. zmiana kodeksu spółek handlowych.
3. Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej:
Spółki osobowe: konstrukcja oparta jest na osobowości uczestników. Biorą oni bezpośredni udział w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, angażują bowiem nie tylko swój majątek, ale także osobistą pracę. Liczba uczestników takiej spółki jest niewielka, a ryzyko związane z uczestnictwem znaczne, wspólnicy bowiem odpowiadają całym swym majątkiem za zobowiązania spółki.
Do charakterystycznych atrybutów spółek osobowych zalicza się m. in.:
- trwałość składu osobowego wspólników,
- prawo i obowiązek współdziałania wszystkich wspólników do osiągnięcia wspólnego celu (występuje nawet wynikający stąd obowiązek lojalności wobec spółki,
- prawo każdego wspólnika do prowadzenia i kontroli spraw spółki,
- równe prawa i obowiązki każdego wspólnika,
- brak osobowości prawnej i w konsekwencji wspólny charakter majątku spółki oraz osobista odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki.
1. Spółka jawna – połączenie co najmniej dwóch osób fizycznych lub prawnych /połączenie ich – praca na większą skalę/.
Za zobowiązania wspólnicy odpowiadają całym swoim majątkiem, solidarnie.
Zarządzanie – wszyscy wspólnicy.
2. Spółka partnerska – spółka osobowa, utworzona przez wspólników w celu wykonywania wolnego zawodu /w ramach spółki może być prowadzonych kilka zawodów/.
Odpowiedzialność – wspólnik nie odpowiada swoim majątkiem osobistym za zobowiązania związane z wykonywaniem wolnego zawodu przez pozostałych wspólników, co oznacza, iż ponosi odpowiedzialność za własne błędy.
Odpowiada za zobowiązania inne np. kredyt – niezwiązane z wykonywaniem wolnego zawodu - wspólnicy odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie.
Zarządzanie jest przez wszystkich wspólników / istnieje możliwość powołania Zarządu – dot. Sp z o.o./ nie ma Rady Nadzorczej – kontroli.
3. Spółka komandytowa – podobna do spółki jawnej. Występują dwie kategorie wspólników:
- komplementariusze – którzy za zobowiązania spółki odpowiadają całym swoim majątkiem w sposób nieograniczony
- komandytariusze – odpowiadają za zobowiązania spółki do wysokości udziałów wniesionych do tej spółki.
Zarządzanie sprawują komplementariusze. Brak Zarządu. Istnieje możliwość podniesienia udziałów spółki.
4. Spółka komandytowo – akcyjna – spółka osobowa, ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa, w którym co najmniej jeden wspólnik odpowiada za zobowiązania /komplementariusz/, drugi – komandyt.
Kapitał zakładowy – 50.000 zł dla małych firm. Może emitować akcje.
Brak Zarządu – są komplementariusze, Rada Nadzorcza, Walne Zgromadzenia Akcjonariuszy.
W spółkach kapitałowych osoby wspólników schodzą na drugi plan, a na pierwsze miejsce wysuwa się udział w kapitale zakładowym. W tego rodzaju spółkach uczestnicy nie są zobowiązani do osobistej pracy na rzecz spółki. Przedsiębiorstwo mogą prowadzić niektórzy z nich lub osoby obce. Nie będąc tak ściśle związanym ze spółką, udziałowcy ponoszą odpowiedzialność do wysokości sumy reprezentowanej przez posiadanie akcji, a w sp. z o.o. do wysokości udziałów.
Charakterystyczne cechy spółek kapitałowych:
- zmienny skład osobowy,
- brak obowiązku współdziałania dla osiągnięcia wspólnego celu oraz obowiązku lojalności wobec spółki (obowiązek ten dotyczy członków zarządu tych spółek),
- wspólnicy są odsunięci od bezpośredniego prowadzenia spraw spółki i pozbawieni prawa do bezpośredniej jej kontroli,
- prawa i obowiązki wspólników mogą być zróżnicowane,
- kapitał jest zmienny,
- posiadają osobowość prawną.
Spółki z o.o. – od 01.01.2001 r. wymagany kapitał wynosi minimum 50.000zł – wartość
1 udziału wynosi 500zl.Dotychczas wymagany poziom kapitału zakładowego wynosił 4000zł, dlatego obowiązuje podniesienie kapitału do 25.000zł w ciągu 3 lat, a do 50.000zł w ciągu następnych 2 lat. Organ zarządzania – Zarząd – wybierany przez właściciela i każdego udziałowca – odpowiednio do wysokości wniesionego wkładu, Rada Nadzorcza – wybierana przez wspólników, Komisja Rewizyjna, – gdy kapitał przekracza 500.000zł i 25 wspólników.
Akcyjna Spółka
Kapitał zakładowy wynosi 500.000 zł
Odpowiedzialność do wysokości kapitału zaangażowanego w akcje,
Zarządzanie – oddzielenie właściciela od zarządzających.
Zarząd jest niezależny od woli akcjonariuszy,
Rada Nadzorcza
Walne zgromadzenie akcjonariuszy – zbiera się do 6 miesięcy po zakończeniu roku obrachunkowego.
Spółka Kapitałowa – w organizacji dot. Spółek, które są w okresie między zawiązaniem spółki a zarejestrowaniem przez Sąd Rejestrowy /uzyskaniem osobowości prawnej/.
PODSUMOWUJĄC:
§ spółki kapitałowe:
- spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.),
- spółka akcyjna (S.A.).
§ spółki osobowe:
- spółka cywilna (S.C.),
- spółka partnerska,
- spółka jawna,
- spółka komandytowa,
- spółka komandytowo – akcyjna
9. PUNKT RÓWNOWAGI PRZEDSIĘBIORSTWA I ZASTOSOWANIE TEJ KATEGORII.
RÓWNOWAGA PRZEDSIĘBIORSTWA stan, w którym przedsiębiorca maksymalizuje zysk.
Równowaga przedsiębiorstwa dotyczy krótkiego lub długiego okresu oraz warunków konkurencji doskonałej i konkurencji niedoskonałej.
Przedsiębiorstwo konkurencyjne, punkt równowagi rynkowej osiąga poprzez zrównanie kosztu marginalnego z przychodem marginalnym, jest ono w stanie wytworzyć więcej produktów a cena sprzedaży jest niska. Ogólny zysk ze sprzedaży produktów jest mniejszy niż w przedsiębiorstwie monopolistycznym
Próg rentowności (break-even point) jest to - jak wiadomo - punkt równowagi, przy którym przedsiębiorstwo sprzedające wyroby, towary lub usługi nie ponosi strat, ale też nie osiąga zysku. Punkt ten, nazywany w literaturze najczęściej progiem rentowności, a niekiedy punktem krytycznym, określa zrównanie wielkości sprzedaży z sumą kosztów stałych i zmiennych. Analiza progu rentowności należy do najprostszych narzędzi zarządzania finansami. Wspomaga ona decyzje podejmowane zwłaszcza przy wprowadzaniu na rynek nowych produktów, gdyż pozwala ustalić najlepszą kombinację między trzema zmiennymi, tj. wielkością sprzedaży, ceną a kosztami.
Stosowanie klasycznej formuły progu rentowności wymaga przyjęcia bardzo rygorystycznych założeń, które czynią z niej narzędzie o ograniczonych walorach użytkowych. Najważniejsze z tych założeń to:
- wielkość produkcji równa jest wielkości sprzedaży
- cena sprzedaży produktu lub towaru jest stała i niezależna od skali (wielkości) produkcji,
- sprzedaż jest jednorodna, tzn. analizą objęte są produkcja lub towary jedno asortymentowe,
- jednostkowe koszty zmienne produktu (towaru) są stałe, co oznacza, że całkowite koszty zmienne zmieniają się proporcjonalnie do skali produkcji (wielkości sprzedaży),
- koszty stałe są jednakowe mimo różnej wielkości produkcji (wielkości sprzedaży).
W artykule przedstawiam próbę modyfikacji tego narzędzia, polegającą na wykorzystaniu własności progu rentowności do wypracowania wzoru umożliwiającego ocenę rentowności sprzedaży, przy czym przedmiotem rozważań będzie produkcja wyrobów. Stwierdzenia zawarte dalej dotyczą odpowiednio sprzedaży towarów i ustawy. Czynnikiem niezależnym we wzorze jest przyrost wartości sprzedaży zakładany w planie finansowym (budżecie) przedsiębiorstwa.
Konkurencja doskonała
Równowaga w krótkim okresie
Przedsiębiorstwo znajduje się w stanie równowagi, jeśli przy danych kosztach produkcji i danej cenie rynkowej wytwarza wielkość produkcji maksymalizującą zysk
Monopol
Równowaga w krótkim okresie
Wielkość produkcji maksymalizująca zysk wyznacza punkt równowagi. W punkcie równowagi monopol może ustalić cenę maksymalną, po której sprzeda wszystkie wytworzone produkty maksymalizujące zysk. Cena wyznaczona jest w punkcie przecięcia krzywej popytu z wielkością maksymalizującą zysk monopolu.
Konkurencja monopolistyczna
Równowaga w krótkim okresie
Równowaga przedsiębiorstwa oznacza osiągnięcie takiej kombinacji cena-wielkość produkcji, która przy danych kosztach umożliwia zrealizowanie maksymalnego zysku. Kolejne reakcje dostosowawcze przedsiębiorstwa doprowadzą do takiej sytuacji, w której przedsiębiorstwo nie jest już zainteresowane dalszą zmianą ceny. Równowaga jest w punkcie, w którym KM i PMP przecinają się oraz obie linie popytu
пропозиції роботи
