Temat: W jaki sposób Konkordat realizuje prawo wolności religijnej?

Konkordat zawarty między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską 28. lipca 1993 roku jest owocem „długiego i żmudnego procesu normalizacji stosunków Kościół – Państwo w Polsce”. Reguluje całokształt spraw, którymi zainteresowane są równocześnie obydwie strony. Dlaczego jednak pytanie o wolność religijną? Jan Dudziak podaje, iż „uzyskanie gwarancji dla przysługującej sobie z prawa naturalnego oraz pozytywnego Bożego wolności religijnej, istotnej dla swej egzystencji oraz dla wykonywania swej misji zbawczej, oto podstawowy cel, jaki Kościół pragnął w przeszłości i pragnie dzisiaj osiągać w konkordatach”. Przypominają się tu słowa Libero Gerosy, oparte na nauce Vaticanum II, iż prawo kościelne jest o tyle obowiązujące, o ile urzeczywistnia wolność religijną. Tego samego oczekuje się po konkordatach. Można więc rzec, że wszystkie artykuły konkordatu, dotyczące różnych aspektów relacji Kościół – Państwo, są podporządkowane urzeczywistnieniu wolności religijnej.
Zanim zajmiemy się kwestiami bardziej szczegółowymi, warto przyjrzeć się wolności religijnej per se. Mówiąc o tejże wolności Józef Krukowski wyróżnia:
• jej podstawę, jaką jest godność osoby ludzkiej;
• jej treść, pojmowaną w wymiarze podmiotowym i przedmiotowym;
• jej ochronę w prawie stanowionym;
Wydaje się jednak, iż dla dalszych rozważań cenniejsze będzie ustalenie, za J. Krukowskim, przedmiotu wolności religijnej w znaczeniu prawnym. Otóż autor zauważa, że „przedmiotem prawa do wolności religijnej są relacje między osobami ludzkimi jako podmiotami stosunków prawnych”. Zakres przedmiotowy tejże wolności w znaczeniu prawnym dotyczy działań, które człowiek podejmuje w zgodzie ze swym sumieniem oraz „zespół obiektywnych warunków egzystencji niezbędnych do efektywnej realizacji swych przekonań w życiu osobistym i społecznym, prywatnym i publicznym”. Krukowski wymienia tu następujące przejawy ludzkich decyzji i działań:
• przynależność do religii, pojmowanej jako wspólnota religijna;
• spełnianie praktyk religijnych;
• prezentowanie swoich przekonań religijnych wobec innych ludzi i wspólnot ludzkich;
• oddziaływanie na struktury społeczne;
Prawo do wolności religijnej obejmuje też wolność od przymusu w wymiarze życia społecznego, wobec czego nikogo nie można zmuszać do działania wbrew swemu sumieniu w materii religijnej i nikomu nie można w tej materii zabraniać lub przeszkadzać w działaniu w zgodzie z własnym sumieniem. Wreszcie autor pisze, iż przedmiotem wolności religijnej jest „wolność od przymusu w materii religijnej ze strony innych jednostek ludzkich, grup pośrednich między jednostką i państwem oraz władz publicznych”. Osoba ludzka więc ma nienaruszalne prawo do pełnego bezpieczeństwa w organizowaniu swoich relacji do Boga – ma być wolna od presji zewnętrznych w podejmowaniu swoich własnych decyzji dotyczących życia religijnego i ujawnianiu ich na zewnętrz w życiu prywatnym i publicznym.
Przyjrzyjmy się teraz poszczególnym dziedzinom egzystencji i misji zbawczej Kościoła objętymi gwarancjami wolności religijnej – spójrzmy na praktyczną realizację tej nadrzędnej zasady. J. Dudziak omawia najpierw sprawy związane z osobowością prawną Kościoła i jego instytucji. Art. 4, 1 mówi o uznaniu przez Rzeczpospolitą Polską osobowości prawnej Kościoła katolickiego. Status prawny otrzymują więc tym samym: Stolica Apostolska, Konferencja Episkopatu Polski, metropolici oraz biskupi diecezjalni. Państwo akceptuje też podział na poszczególne parafie pod przewodnictwem proboszcza. Art. 4, 2 mówi również o uznaniu osobowości prawnej wszystkich instytucji kościelnych terytorialnych i personalnych, „które uzyskały taką osobowość na podstawie przepisów prawa kanonicznego”. Są to np.: diecezja, parafia, ale również diecezja polowa, wspólnota zakonna, wyższa uczelnia katolicka czy seminarium duchowne. Tymczasem art. 23 zajmuje się kwestią nabywania, posiadania, użytkowania i zbywania praw majątkowych przez kościelne osoby prawne. Dla posłannictwa Kościoła bowiem nie jest rzeczą obojętną posiadanie dóbr doczesnych – dobra te mają dla niego wartość relatywną, służącą zawsze jakiemuś dobru duchowemu. Art. 23 implikuje więc fakt, że kościelne osoby prawne mogą przeprowadzać podstawowe operacje majątkowe, co dotyczy dóbr zarówno ruchomych, jak i nieruchomych. Dudziak zauważa także, iż „jest to pośrednio uznanie podstawowych praw zakresu wolności religijnej przysługujących wiernym, którzy w sytuacji ograniczonej zdolności majątkowej instytucji kościelnych nie mogliby np. Kościołowi przekazać jakiejś darowizny majątkowej czy zrobić zapisu”. Art. 26 natomiast mówi o zakładaniu fundacji przez Kościół. Fundacje owe umożliwiają gromadzenie mienia materialnego, mającego służyć określonym celom lub zadaniom duchowym. J. Dudziak przypomina jeszcze art. 21, 1, traktujący o działalności misyjnej, charytatywnej i opiekuńczej instytucji kościelnych. „Odpowiednie instytucje kościelne mają prawo prowadzenia, każda zgodnie ze swą naturą, działalności o charakterze misyjnym, charytatywnym i opiekuńczym. W tym celu mogą one tworzyć struktury organizacyjne i urządzać publiczne zbiórki”.
Dudziak następnie omawia sprawę utrzymywania wspólnoty i komunikacji wewnątrzkościelnej, powołując się na art. 3 Konkordatu: „Rzeczpospolita Polska zapewnia Kościołowi katolickiemu oraz jego osobom prawnym i fizycznym swobodę utrzymywania stosunków i komunikowania się ze Stolicą Apostolską, z Konferencjami Episkopatów, z Kościołami partykularnymi, a także między sobą i z innymi wspólnotami, instytucjami, organizacjami i osobami w kraju i za granicą”. Kościół bowiem jest także wewnętrzną społecznością, „składającą się z wiernych połączonych ze sobą więzią wewnętrznej łaski niewidzialnej oraz zewnętrznymi więzami wiary, kultu Bożego, hierarchicznej władzy biskupa rzymskiego oraz własnych biskupów diecezjalnych”. Takie ujęcie sprawy jest niewątpliwie kamieniem milowym w stosunku do sytuacji Kościoła w Polsce w czasach komunizmu i z pewnością sprzyja realizacji zasady wolności religijnej.
Następnie należałoby się zatrzymać przy kwestii publicznego wykonywania misji zbawczej oraz jurysdykcji, a dalej omówić szczegółowe rodzaje działań władzy kościelnej. Pierwsze z zagadnień odsyła nas do art. 5, który wprost używa terminu „wolność religijna” i zapewnia Kościołowi katolickiemu „swobodne i publiczne pełnienie jego misji, łącznie z wykonywaniem jurysdykcji oraz zarządzaniem i administrowaniem jego sprawami na podstawie prawa kanonicznego”. Odnosi się to do wszystkich obrządków Kościoła w Polsce. Jeśli idzie o szczegółowe rodzaje działań władzy kościelnej, to wolność religijna, jako nadrzędna zasada Konkordatu, obejmuje najpierw „tworzenie struktur kościelnych oraz obsadę stanowisk”.
Jednym z podstawowych zadań Kościoła jest oddawanie czci Bogu i formacja duchowa wiernych poprzez kult religijny. Niesie to ze sobą konieczny styk z obszarem spraw podległych także Państwu, jak miejsca dla kultu, dni świąteczne etc. Zagadnienia te znalazły także swoje miejsce w Konkordacie.
Zasadniczą nowością, jak pisze J. Dudziak, wprowadzoną przez Konkordat, jest tzw. małżeństwo konkordatowe. Jest to również wyraz tolerancji i gwarancji dla wolności religijnej. Chodzi o to, by „narzeczonych katolickich, dla których ważnym małżeństwem jest sakramentalny związek kościelny, nie zmuszać dłużej do gwałcenia własnego sumienia i do zawierania, jako obowiązującego, małżeństwa cywilnego”. Konkordat zaakceptował także jedno z podstawowych zadań Kościoła, jakim jest nauczanie dogmatów i zasad moralnych. Uznał więc prawo rodziców do religijnego wychowania dzieci. Tym samym uznał, iż dzieci mogą uczestniczyć w lekcjach religii w szkołach. Należy także wspomnieć o art. 14, który zezwala Kościołowi na zakładanie i prowadzenie placówek oświatowych i wychowawczych. Chodzi tu więc o przedszkola, szkoły wszelkiego poziomu, ale również różnego typu instytucje formacyjne. Warto jeszcze przytoczyć art. 15, który mówi, iż „Rzeczpospolita Polska gwarantuje Kościołowi katolickiemu prawo do swobodnego zakładania i prowadzenia szkół wyższych, w tym uniwersytetów, odrębnych wydziałów i wyższych seminariów duchownych oraz instytutów naukowo-badawczych”.
Konkordat gwarantuje ponadto możliwość wykonywania praktyk religijnych przez katolików znajdujących się w sytuacjach nietypowych. Chodzi tu więc m. in. o młodzieżowe i dziecięce kolonie (art. 13) oraz o osoby przebywające w zakładach zamkniętych (art. 17). W pozostałych artykułach można znaleźć poza tym wypowiedź w sprawie opieki duszpasterskiej nad wojskiem oraz mniejszościami narodowymi (art. 16), tworzenia stowarzyszeń (art. 18) i prawa do środków społecznego przekazu (art. 19).
Wolność religijna jest podstawowym elementem umowy konkordatowej. Dudziak stwierdza, że „gwarancje wolności religijnej są w każdym konkordacie, a zatem i w polskim Konkordacie z 1993 roku nośnikiem oraz zwornikiem całej pozostałej jego treści”. Nie jest to jednak nadanie jakichś przywilejów Kościołowi czy też katolikom, a raczej znormalizowanie stosunków na linii Kościół – Państwo. Jest on szansą „dla wykorzystania wszystkich możliwości istniejących w tym kraju, a nie zmarnotrawienia wielu z nich, do budowania autentycznego dobra wspólnego”.





BIBLIOGRAFIA:

Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską podpisany 28 lipca 1993 roku, [za:] http://www.mateusz.pl/dokument/konkordt.htm

oraz:

W. Adamczewski, W. Góralski, Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską podpisany 28 lipca 1993 roku, Płock: Płockie Wydawnictwo Diecezjalne 1994.

J. Dudziak, Gwarancje wolności religijnej w Konkordacie zawartym między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską 1 1993 roku, Tarnów: Biblos 2002.

L. Gerosa, Das Recht der Kirche, Padeborn: Bonifatius 1995.

J. Höfer, K. Rahner [red.], Lexikon für Theologie und Kirche, Achter Band, Freiburg: Verlag Herder 1963.

J. Krukowski, Konkordat polski. Znaczenie i realizacja, Lublin: Verba 1999.

J. Krukowski, Konkordaty współczesne. Doktryna. Teksty (1964 – 1994), Warszawa: Wydawnictwo Civitas Christiana 1995.
-------------------------------------------------
http://sciaga.nauka.pl/index.php/id=index/dept=54/cath...Adam Kowalik edytował(a) ten post dnia 03.09.09 o godzinie 13:32