Temat: Kuria diecezjalna i jej agendyw służbie Kościoła...

Ks. Tomasz Rozkrut
Tarnów

Szczególne miejsce w strukturach administracyjnych Kościoła lokalnego zajmuje kuria, której poszczególne urzędy służą biskupowi diecezjalnemu we właściwym pełnieniu obowiązków pasterskich w diecezji. Jaka jest jej rola? Jakie konkretnie zadania spełnia? Na powyższe pytania odpowiada ks. dr hab. Tomasz Rozkrut - wiceoficjał Sądu Diecezjalnego w Tarnowie i wykładowca prawa kanonicznego.

Tytułem wstępu trzeba przypomnieć, że biskup diecezjalny w sprawowaniu swojej władzy w Kościele partykularnym posługuje się wieloma instytucjami o charakterze doradczo-pomocniczym (jak np. synod diecezjalny, rada kapłańska, rada duszpasterska czy też jak np. wikariusz biskupi, dziekan czy też wreszcie proboszcz) . Niewątpliwie w strukturach administracyjnych diecezji, tak w przeszłości jak i aktualnie, specjalne miejsce zajmuje kuria diecezjalna.

Na temat historii instytucji wypada przypomnieć tylko tyle, że nazwa kuria do języka kościelnego przeszła z języka starożytnego Rzymu, gdzie oznaczała podstawową jednostkę organizacyjną obywateli, spełniającą określone funkcje związane ze sprawowaniem władzy, a następnie także miejsce posiedzeń senatu lub sądu . Dobrze będzie również przypomnieć, że w Kościele pierwotnym przez kurię rozumiano prezbiterów miasta biskupiego; biskup podejmował ważniejsze decyzje po zasięgnięciu rady lub też zgody swojego prezbiterium . Należy zatem stwierdzić, że instytucja kurii diecezjalnej ma bardzo odległą historię, a z perspektywy czasu oraz patrząc na aktualną pracę Kościoła należy podzielić stwierdzenie, że kuria diecezjalna jest niezastąpionym instrumentem w kierowaniu diecezją oraz w organizowaniu całego życia Kościoła partykularnego .

1. Kuria w Kodeksie Jana Pawła II, czyli w obowiązującym ustawodawstwie Kościoła

Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. podaje określenie, aczkolwiek bardzo opisowe, kurii diecezjalnej, kiedy normuje, że kuria "składa się z tych instytucji i osób, które świadczą biskupowi pomoc w zarządzaniu całą diecezją, zwłaszcza w kierowaniu działalnością pasterską, w administrowaniu diecezją i wykonywaniu władzy sądowniczej" (kan. 469). Mówiąc jeszcze inaczej można powiedzieć, że kuria diecezjalna jest to całokształt różnych osób oraz instrumentów: materialnych i technicznych, pozostających do dyspozycji biskupa w celu zapewnienia sprawnego kierowania diecezją, mają przede wszystkim na uwadze dobro wiernych konkretnej diecezji. Kodeks Jana Pawła II ustala ponadto, że nominacja sprawujących urzędy w kurii diecezjalnej należy do biskupa diecezjalnego (kan. 470), a wszyscy wyżej wymienieni pracownicy kurii diecezjalnej są zobowiązani przez prawodawcę kościelnego do złożenia przyrzeczenia, że będą wiernie wypełniać swoje zadanie oraz zobowiązują się do zachowania tajemnicy związanej z wykonywanym urzędem kurialnym (kan. 471). Zaraz potem Kodeks bardzo precyzyjnie ustala, że w wykonywaniu władzy sądowniczej mają być zachowane przepisy Księgi VII: Procesy (kan. 472), w wyniku czego trybunał diecezjalny cieszy się legalną autonomią w wykonywaniu swojej władzy sądowniczej, o czym jasno postanawia Kodeks również w kan. 87 § 1 kiedy ustala, że biskup diecezjalny nie może dyspensować od ustaw procesowych.

Prawo kanoniczne ustala, że jeżeli chodzi o administrację diecezji mają być zachowane następujące przepisy:

- biskup diecezjalny powinien czuwać nad koordynacją spraw związanych z zarządzaniem całej diecezji (kan. 473 § 1). Mają one tak być ukierunkowane, aby rzeczywiście służyły dobru diecezji. Doktryna i praktyka jak również dokumenty Stolicy Apostolskiej, uczą, że jedną z podstawowych zasad dobrego zarządzania, szczególnie na polu duszpasterskim, jest właśnie odpowiednia koordynacja, która pozostaje ważnym znakiem jedności diecezji. Konkretnie może się ona wyrazić w wspólnym poszukiwaniu rozwiązań duszpasterskich, w konsultacji, we wspólnej analizie problemów diecezji;

- dlatego też Kodeks Prawa Kanonicznego papieża Jana Pawła II przypomina, że biskup diecezjalny koordynuje działalnością pasterską wikariuszy generalnych i biskupich, może również powołać moderatora kurii diecezjalnej oraz może ustanowić radę biskupią, złożoną z wikariuszy generalnych i wikariuszy biskupich (kan. 473 § 2).

Z kolei w sukcesywnych, osobnych artykułach, Kodeks omawia urząd i rolę wikariusza generalnego i wikariusza biskupiego (kan. 475-481), jak również urząd kanclerza, notariuszy, archiwum kurialne (kan. 482-491) oraz Radę do spraw ekonomicznych i urząd ekonoma diecezjalnego (kan. 492-494).

Nie ulega wątpliwości, że aby kuria diecezjalna mogła spełniać swoje zadania w stopniu optymalnie efektywnym, powinna być należycie zorganizowana, tak pod względem kwalifikacji samego personelu jak i pod względem technicznym, co szczególnie dzisiaj, w epoce globalizacji i szybkiego przekazywania informacji oraz sprawnej koordynacji zadań jest bardzo ważne. Na ten aspekt organizacyjny zwrócił również uwagę Sobór Watykański II: "Kurię diecezjalną trzeba tak zorganizować, by była podatnym narzędziem dla biskupa nie tylko w zarządzie diecezją, lecz również w wykonywaniu dzieł apostolatu" (DB 27).

Mówiąc o instytucjach Kurii diecezjalnej trzeba wymienić również szeroko rozumiane agendy diecezjalne, takie jak np.: Wydział Duszpasterstwa Ogólnego, Wydział Katechetyczny, Duszpasterstwo Małżeństw i Rodzin, Duszpasterstwo Młodzieży, Wydział Misyjny. W bliskiej współpracy z kurią diecezjalną pozostaje również Caritas Diecezji Tarnowskiej, jak również diecezjalne wydawnictwo "Biblos", Radio "Plus" oraz "Gość Niedzielny".

Mówiąc na temat różnych wydziałów i referatów w kurii diecezjalnej, czyli na temat szeroko rozumianych tzw. agend kurialnych trzeba powiedzieć, że są one najlepszym i najbardziej skutecznym sposobem dla zapewnienia pełnej realizacji zadań duszpasterskich, jakie stoją przed kurią diecezjalną, a przede wszystkim przed biskupem diecezjalnym. W tym kontekście warto przypomnieć, że zgodnie z prawem kanonicznym nie posiadają one żadnej władzy ustawodawczej. Wspomniane agendy, swoją pracę kierują albo do wszystkich wiernych diecezji albo też swoją pracą obejmują określone osoby bądź grupy środowiskowe. Każda z nich ma swoją własną specyfikę oraz właściwy dla siebie sposób działania. Istniejące agendy kurii diecezjalnej wskazują, że kuria ma charakter nie tylko administracyjny ale odgrywa również ważną rolę w organizacji życia duszpasterskiego w diecezji, poprzez co odrywa się od biurokracji i jest instytucją skierowaną na problemy diecezjalne. Poszczególne agendy stają się zatem ważnym instrumentem współpracy i współodpowiedzialności względem biskupa diecezjalnego, w szczególności w relacji do całego życia duszpasterskiego diecezji. Fakt ten z jednej strony wskazuje na posłuszeństwo względem ogólnych kierunków wyznaczanych przez biskupa diecezjalnego, z drugiej strony daje ewangeliczną wolność manifestacji własnych opinii, inicjatyw duszpasterskich oraz godziwej twórczości, które ostatecznie są osądzane i aprobowane przez autorytet diecezjalny.

2. Wybrane zagadnienia dotyczące pracy kurii diecezjalnej

Postawmy pytanie: co winno charakteryzować pracę kurii diecezjalnej? Można wyróżnić cztery organizacyjne zasady kurii diecezjalnej, które wpływają na jej funkcjonowanie . Są to: zasada jedności władzy, zasada dekoncentracji, zasada koordynacji oraz zasada kontroli.

Zasada jedności przypomina, że władza na poziomie Kościoła partykularnego zawiera się w urzędzie biskupa diecezjalnego i dzieli się na władzę ustawodawczą, wykonawczą oraz sądowniczą (por. kan. 381 § 1). Mówiąc na temat różnych zadań wykonywanych przez pracowników kurii diecezjalnej musimy pamiętać, że mamy tutaj do czynienia jedynie z podziałem, czy też rozdziałem, zadań i dlatego nie można mówić o podziale władzy w diecezji. Nikt z pracowników kurii diecezjalnej nie pozostaje niezależny od biskupa diecezjalnego.

Zasada dekoncentracji przypomina natomiast, że wszystkie instytucje pomocnicze kurii diecezjalnej partycypują w kompetencjach biskupa diecezjalnego i w oparciu o zastosowane kryteria zostają powoływane w diecezji wyspecjalizowane wydziały, referaty oraz komisje.

Trzecia wymieniona zasada: zasada koordynacji zadań przypomina, że zróżnicowanie instytucji kurii diecezjalnej stwarza konieczność harmonizowania jej zadań, zgodnie z ogólnymi celami i programami diecezji. Taka koordynacja polega przede wszystkim na tym, aby poszczególne jednostki kurii diecezjalnej nie przeszkadzały sobie wzajemnie oraz aby się wzajemnie wspomagały. Do zadań biskupa diecezjalnego, jak już to zostało przypomniane, należy koordynacja zadań kurii diecezjalnej, nadanie stylu kurii tak, aby stała się instrumentem zdatnym do kierowania diecezją. Można w tak zarysowanym kontekście dodać następujące spostrzeżenie: z punktu widzenia praktycznego bardzo pomocne są zatem comiesięczne spotkania pracowników kurii po przewodnictwem biskupa diecezjalnego w celu realizowania wspomnianej koordynacji, jak również udzielania stosownej informacji o pracy poszczególnych agend kurialnych.

Ostatnia z wymienionych zasad, zasada kontroli, winna być prowadzona pod kątem celowości podejmowanych decyzji, prawidłowości ich wykonywania, a zwłaszcza ich zgodności z obowiązującym prawem kanonicznym, czyli pod kątem ich legalności.

Ponadto, oprócz wymienionych czterech zasada, wypada wspomnieć o zasadach praktycznych, które winny charakteryzować pracę kurii diecezjalnej. Są to: szybkość i sprawność działania, kompetencja, służba dobru duchowemu i materialnemu diecezji, taktowność i dyskrecja, pomoc, zaufanie.

Bardzo współczesny komentarz kodeksowy, komentując kanony o kurii diecezjalnej, nazywa instytucję centrum diecezji, widzi ją zatem jako serce całej działalności kościelnej diecezji, przede wszystkim w aspekcie administracyjno-pomocniczym . Spostrzeżenie to niewątpliwie precyzyjnie odpowiada funkcjom jakie kuria diecezjalna spełnia w życiu diecezji.

Konkludując trzeba stwierdzić, że o pracy i ważności kurii diecezjalnej, jako niewątpliwie sercu organizacyjnym diecezji, musi stanowić wrażliwość na problemy diecezjalne. Jak z jednej strony, z punktu widzenia kanonicznego, a więc z punktu widzenia formalno-prawnego, kuria diecezjalna służy swoją pomocą biskupowi diecezjalnemu, tak z drugiej strony, przede wszystkim od strony codziennej pracy administracyjnej i doradczej, winna być instytucją bardzo pomocną i przyjazną zarazem dla wszystkich księży i wiernych diecezji, szczególnie jednak dla duszpasterzy, którzy pracują dzisiaj w świecie coraz bardziej zlaicyzowanym i spotykają się codziennie z bolesnym zagadnieniem ubóstwa, bezrobocia oraz innymi problemami, które obecne są również w życiu naszej tarnowskiej diecezji.

"To Duch Święty, Pocieszyciel i Duch Prawdy, wprowadza nas na drogi Bożego miłosierdzia. Przekonując świat "o grzechu, o sprawiedliwości i o sądzie" (J 16,8), równocześnie odsłania pełnię zbawienia w Chrystusie. To przekonywanie o grzechu dokonuje się w dwojakim odniesieniu do Krzyża Chrystusa. Z jednej strony Duch Święty pozwala nam przez Krzyż Chrystusa poznać grzech, w pełnej skali zła, jakie w sobie zawiera i kryje. Z drugiej strony, przez Krzyż Chrystusa Duch Święty pozwala nam zobaczyć grzech w świetle mysterium pietatis, czyli miłosiernej, przebaczającej miłości Boga (por. Dominum et vivificantem, 32)".

(Jan Paweł II, Ósma podróż apostolska do Polski: Homilia podczas Mszy św. z okazji konsekracji świątyni Bożego Miłosierdzia, nr 4)