Temat: Cechy osobowości a umiejętności współzawodniczenia...
WstępCechy osobowości a umiejętności współzawodniczenia
młodych tenisistów ziemnych.
Paweł Rasmus, Józef Kocur
Problematyka współzawodnictwa była wielokrotnie
podejmowana w literaturze polskiej i zagranicznej [1,2,
5,8,10,11,16,] a tematyka osobowości pojawia się w większości
publikacji psychologicznych [3,4,9,10,14,16,17].
Pomimo tak obszernego piśmiennictwa, w dostępnych
opracowaniach trudno jest odnaleźć charakterystykę relacji
osobowości i współzawodniczenia u sportowców. Rola
pracy nad dyspozycją psychiczną sportowców jest ciągle
niedoceniana i być może dlatego tak niewiele badań poświęconych
jest tej tematyce. Specjalistyczna literatura
[1,2,5,10,12,13,16,] a przede wszystkim doświadczenie
trenerów, psychologów i samych sportowców, wskazują na
potrzebę odejścia od treningu polegającego, w przypadku
tenisistów, głównie na doskonaleniu techniki odbijania
piłki i traktowanie rozwoju sportowców w sposób kompleksowy.
Kompleksowość zakłada optymalne wykorzystanie
potencjału psychofizycznego sportowca, na który
składa się między innymi środowisko, właściwości osób
uczestniczących z zawodnikiem w procesie treningowym
ale także specyficzne zachowanie zawodnika, współdeterminowane
w dużej mierze przez jego cechy osobowości
[16]. Osobowość przedstawia szeroki wachlarz cech
i zachowań człowieka, które przejawiają się w każdej dziedzinie
życia, również w aktywności sportowej; osobowość
wpływa na poziom występu sportowego, ale także
sam sport często kształtuje osobowość zawodników[15].
Nie ma chyba drugiej takiej dziedziny życia, która byłaby
tak przesiąknięta ideą współzawodnictwa, jak sport.
W tym kontekście relacje między osobowością a współzawodnictwem
sportowym wydają się szczególnie interesujące.
Celem podjętych badań była ocena różnic wybranych
cech osobowości tenisistów i młodzieży nietrenującej
pod kątem ewentualnego związku tych cech z deklarowaną
w formie samooceny umiejętnością optymalnego funkcjonowania
w warunkach współzawodnictwa na korcie.
Materiał i metody
Badani: Grupę 40 zawodników tenisa (20 dziewcząt
i 20 chłopców) w wieku 14 – 15 lat przebadano podczas
przeprowadzonych w sierpniu 2004 Mistrzostw Polski
w tenisie ziemnym juniorów. Połowa badanych uprawiała
tenis od 6 – 8 lat, staż zawodniczy reszty zawodników
był nieco niższy i wynosił od 4 – 6 lat. Wszyscy badani
zawodnicy byli sklasyfikowani na listach rankingowych
Polskiego Związku Tenisowego (PZT) i zajmowali lokaty
od 189 do 18 miejsca (chłopcy) i od 109 do miejsca
2 (dziewczęta).
Grupę kontrolną stanowiło 20 dziewcząt i 20 chłopców
nieprawiających żadnej dyscypliny sportowej o wieku
zbliżonym do wieku badanych z grupy eksperymentalnej.
Większość z badanych osób (¾) stanowiła młodzież
z dużych miast.
Metody: W badaniach wykorzystano następujące
kwestionariusze: inwentarz osobowości NEO-FFI Costy
i McCrae [9,14] oraz Przymiotnikowy Profil Umiejętności
Współzawodniczenia (Competitive Adjective Profile - CAP)
Loehr’a [13]. Kwestionariusz NEO-FFI bada pięć wymiarów
osobowości: neurotyczność, ekstrawersję, otwartość
na doświadczenia, ugodowość, sumienność. W pracy
wykorzystano samodzielnie przetłumaczoną wersję kwestionariusza
CAP, który zawiera 26 skal i opiera się na
technice dyferencjału semantycznego.
Zgodność rozkładów badanych zmiennych z rozkładem
normalnym potwierdzono testem chi-kwadrat. Istotność
różnic między średnimi oceniono za pomocą testu t
– Studenta, przyjęto poziom istotności p<0,05.
Wyniki
Poza udziałem w podstawowym treningu tenisa, 22
badanych zawodników deklarowało stosowanie treningu
ogólnorozwojowego, 3 osoby pracowały z trenerem lub
psychologiem w oparciu o tzw. trening mentalny, 8 zawodników
nie uczestniczyło w żadnych dodatkowych
zajęciach poza tenisem ziemnym. Dodatkowo, jedynie
ośmiu badanych zawodników przestrzegało zaleceń żywieniowych
a 13 negatywnie oceniło rodzaj i zakres
wsparcia ich aktywności sportowej ze strony szkoły, do
której uczęszcza.
Porównanie średnich wartości cech osobowości zarejestrowanych
w grupie tenisistów i grupie kontrolnej
przedstawiono w tabeli 1. W wyniku przeprowadzonej
analizy stwierdzono, że zawodnicy tenisa charakteryzują
się wyższą ekstrawersją (p<0,05) i niższą neurotycznością
(p=0,06). Ponadto, średni poziom CAP zawodników
tenisa był znamiennie wyższy (p<0,001) w porównaniu
z poziomem uzyskanym przez grupę kontrolną.
Zawodników tenisa charakteryzował także znamiennie
(p<0,05 – 0,001) wyższy poziom spokoju, samodzielności,
realizmu, odwagi, koncentracji, motywacji oraz sprawności
fizycznej w porównaniu do grupy kontrolnej (tabela 2).
Zależności między średnimi wynikami CAP a poszczególnymi
wymiarami osobowości uzyskanymi w grupie
tenisistów przedstawiono w tabeli 1. Stwierdzono
istotną ujemną korelację pomiędzy CAP i neurotycznością
oraz dodatnią pomiędzy CAP i sumiennością.
Dyskusja
Celem badań było określenie różnic cech osobowości
oraz przejawów współzawodnictwa u tenisistów ziemnych
oraz młodzieży nieuprawiającej żadnej dyscypliny sportowej.
Zaobserwowany w grupie tenisistów niższy poziom
neurotyczności można tłumaczyć większymi możliwościami
zawodników do odreagowania negatywnych emocji
[2,9,14] poprzez częste i intensywne treningi sprzyjające
odreagowaniu gniewu, irytacji lub agresywnej wrogości.
Takie mechanizmy odreagowania są znacznie mniej
powszechne wśród osób nieuprawiających sportu, co
sprawia, że częściej mogą doświadczać negatywnych
emocji, a tym samym słabiej kontrolować swoje pragnienia
i popędy [9,14]. Warto zatem wspierać i wzmacniać
wszelką aktywność fizyczną, która w sposób bezpieczny
i aprobowany społecznie przyczyni się do niwelowania
napięcia psychicznego i fizycznego u dzieci
i młodzieży.
Poziom ekstrawersji w obu badanych grupach był
dość wysoki; przy czym wyższy średni wynik u tenisistów
może być związany z doświadczanym przez nich
większą intensywnością, zakresem i liczbą utrzymywanych
kontaktów interpersonalnych w porównaniu z młodzieżą
z grupy kontrolnej. [2,9,14]. Ekstrawertyków cechuje
także większa asertywność, przyjacielskość, optymizm
i aktywność, co może się również przekładać na
dobre rezultaty sportowe [2,5,9,10]. W badaniach innych
autorów [18] można odnaleźć wyniki wskazujące, że wysoka
ekstrawersja i niska neurotyczność charakteryzuje
zawodników o wysokiej klasie sportowej.
Jak wynika z danych z piśmiennictwa [2,5,9,10,13],
sportowców powinien cechować niższy poziomem ugodowości,
wynikający z chęci rywalizacji i ich motywację
do walki. Zaobserwowany brak różnic między porównywanymi
grupami w wymiarze ugodowości, można prawdopodobnie
tłumaczyć młodym wiekiem osób badanych.
Stosunkowo niski poziom otwartości na doświadczenia
badanych tenisistów, który oznaczać może zamknięcie
na nowatorskie techniki treningowe, w tym na doskonalenie
swoich umiejętności sportowych podczas treningu
mentalnego. Z drugiej strony niska otwartość wiąże się
z większą uległością wobec autorytetów, którymi dla sportowców
niewątpliwie powinni być trenerzy. Obserwacje
te mogą nieść ważne informacje, dlatego też trenerzy muszą
być świadomi ich występowania.
Wyniki uzyskane w teście CAP wykazały, że tenisiści
wykazują znamiennie wyższy poziom umiejętności współzawodniczenia
w odniesieniu do młodzieży nietrenującej,
co może wynikać częściowo z umiejętności nabytych
w czasie treningów i zawodów, częściowo także z przewagi
cech ekstrawretywnych i niższej neurotyczności.
Zaobserwowana wśród tenisistów ujemna korelacja neurotyczności
i Profilu Umiejętności Współzawodniczenia
CAP sugeruje, że umiejętność współzawodniczenia, ma
związek z lepszą kontrolą emocji oraz lepszym radzeniem
sobie ze stresem [13,14]. Posiadanie takich umiejętności
sprzyja sukcesom zarówno w życiu osobistym jak i zawodowym,
ale także w uprawianej dyscyplinie sportowej
[9,14]. W badanej grupie tenisistów stwierdzono również
dodatni związek pomiędzy wynikiem CAP a sumiennością.
Wysoka umiejętność współzawodniczenia połączona
z wysoką sumiennością przejawiającą się w większej
skrupulatności, pracowitości, obowiązkowości, rozwadze
i kompetencji ma zasadnicze znaczenie w długotrwałej
pracy i karierze sportowca [9,14].
Obserwacje te pozwalają wnioskować, że nie istnieje
związek pomiędzy ujmowaną całościowo osobowością i
wynikiem CAP, a tylko poszczególnymi jej przejawami.
Inaczej mówiąc, jeśli sportowiec uzyskuje w Profilu Umiejętności
Współzawodniczenia wysokie wyniki, można
przewidywać, że będzie on sumienny oraz emocjonalnie
gotowy do doskonalenia sportowego. Jest to ważna informacja,
gdyż świadczy ona o zaangażowaniu zawodnika
oraz o osobowościowych predyspozycjach do owocnej
współpracy z trenerem [2,7,8,10].
Uzyskane wyniki dotyczące osobowości i współzawodniczenia
u tenisów ziemnych nie są w tym względzie
optymistyczne. Wynika to przede wszystkim z małych
różnic, jakie zaobserwowano między zawodnikami
a młodzieżą nietrenującą w zakresie tych cech osobowości
i profilu współzawodnictwa, które mogą gwarantować
lub przynajmniej predysponować do osiągnięcia
sukcesów sportowych. Doświadczenia Amerykanów,
Czechów, Australijczyków a także Rosjan pokazują, że
przy użyciu specjalnych technik i metod można wypracować,
już u najmłodszych sportowców, takie umiejętności
i nawyki, które w przyszłości zadecydują o sukcesie
[3,5,6,10]. W podsumowaniu można stwierdzić, że
podczas poszukiwania związków umiejętności współzawodniczenia
z osobowością należy uwzględnić jej poszczególne
przejawy.
Piśmiennictwo
1. Anshel M.H. (2002) Sport Psychology: from Theory to
Practice. Pearson, San Francisco
2. Auweele Y.V. (1999) Psychology for Physical Educators.
Human Kinetics, Champaign
3. Bakker F.C., H.T.Whiting, H.Van der Brug (1994) Sport
Psychology. Chichester, New York
4. Bishop G.D. (1993) Health Psychology: Integrating Mind
& Body. Allyn & Bacon, Old Tappan, NJ
5. Braden V. (1993) Mental Tennis. How to Psych Yourself
to a Winning Game. Little, Brown & Co., New York
6. Cox R. (1998) Sport Psychology, Concepts and Applications.
McGraw-Hill, Boston
7. Deniau G. (1991) Tenis – Technika, Taktyka, Trening.
Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wydawnictwo, Wrocław
8. Grosser M., R.Schonborn (2001) Competitive Tennis for
Young players. ITF Mayer&Mayer Sport, Aachen
9.Hall C. S., G.Lindzey, J.B.Campbell (1998) Theories of
Personality (4th ed.). Wiley, New York
10. Jarvis M. (1999) Sport Psychology. Routledge, an imprint
of the Taylor & Francis Group, UK
11. Karolczak-Biernacka B. (1987) Współzawodnictwo i
Współpraca w Szkole. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,
Warszawa.
12. Lipowski M. (2004) Samoocena jako istotny wymiar osobowości
młodego sportowca. In: M.Krawczyński, D.Nowicki
(eds.) Psychologia Sportu w Treningu Dzieci i Młodzieży.
Biblioteka Trenera, Warszawa
13. Loehr J.E. (1995) The New Toughness Training for Sports.
Plume, New York
14. Matczak A. (1998) Inwentarz osobowości NEO-FFI Costy
i McCrae. Pracownia Testów Psychologicznych PTP, Warszawa
15. Nowicki D. (1991) Trening umysłowy. W: T.Tyszka (red.)
Psychologia i Sport. AWF, Warszawa.
16. Rychta T. (1998) Osobowość a Zachowanie Celowe Sportowców.
COS, Warszawa.
17. Sankowski T. (2001) Wybrane Psychologiczne Aspekty
Aktywności Sportowej. AWF, Poznań.
18. Tyszka T. (ed.) (1991) Psychologia i Sport. AWF, Warszawa.
Do cytowania: Phys. Educ. Sport 50:93-95, 2006 (http://pheds.com)