Temat: Historia miasta

W dobie Rzeczypospolitej szlacheckiej obszar dzisiejszego Zagłębia należał do biskupów krakowskich. Wszelkie opisy pochodzące z XV i XVI wieku dotyczące tego terenu nie wspominają o Dąbrowie.
Pierwszą wzmiankę o Dąbrowie można znaleźć w księgach starostwa siewierskiego z 1775 roku. Dokładniejsze dane dotyczące wsi pochodzą z 1787 i 1789 roku. Na podstawie źródeł historycznych należy przyjąć, że Dąbrowa została założona na początku XVIII wieku. W roku 1787 liczyła 184 mieszkańców, podczas, gdy sąsiadujący z nią Gołonóg 515 (dzisiejsza dzielnica miasta).

Dąbrowa wchodziła w skład dóbr królewskich i była zarządzana przez starostę będzińskiego Jana Dębowskiego.

W 1785 roku na terenie Dąbrowy odkryto złoża węgla kamiennego. Aż do trzeciego rozbioru Polski, kiedy to Dąbrowa znalazła się pod panowaniem pruskim, wyrobiska znajdujące się pomiędzy Dąbrową a Gołonogiem były eksploatowane przez ludność miejscową, a w szczególności przez mieszczan będzińskich.

W roku 1796 bogactwa mineralne Zagłębia Dąbrowskiego zostały zbadane przez Urząd Górniczo-Hutniczy w Tarnowskich Górach. Prusacy rozpoczęli wtedy eksploatację pokładów węgla kamiennego na terenie Dąbrowy w zbudowanej w tym celu kopalni "Reden", której nazwa pochodzi od nazwiska Fryderyka Wilhelma von Reden - szefa Departamentu Górniczo-Hutniczego.

Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego Dąbrowa weszła w skład utworzonego wtedy Księstwa Siewierskiego, które to Napoleon oddał w dożywocie marszałkowi J. Lannes de Mentebello. W późniejszym okresie, w wyniku zadłużenia i zaniedbania, dobra marszałka de Lannes zostały przejęte przez państwo. Od 1815 roku wraz z momentem utworzenia Królestwa Polskiego rozpoczął się nowy etap rozwoju Dąbrowy, która stała się siedzibą tzw. gminy olkusko-siewierskiej.

Budowa i rozbudowa hut, cechowni, cegielni, domów dla górników była zdeterminowana posiadaniem przez Dąbrowę ogromnych pokładów węgla. Ideą i marzeniem Stanisława Staszica, który zawiadywał przemysłem Królestwa Polskiego w latach 1815 - 1824, było stworzenie ośrodka przemysłu cynkowego. W tym celu otwarto na terenie Strzemieszyc Małych (obecnie dzielnica miasta) kompleks kopalń cynkowych, które między innymi dostarczały surowiec dla nowo wybudowanych hut cynku "Konstanty". Wtedy także uruchomiono kopalnię "Ksawery" oraz czterokrotnie zwiększono wydobycie węgla w kopalni "Reden". Wieś zaczęła przybierać charakter przemysłowy, szybko rozwijając się i rozrastając terytorialnie. Proces ten przerwał okres kryzysu cynkowego lat dwudziestych i wybuch powstania listopadowego w 1830 roku. Z czasem poprawiła się sytuacja zakładów dąbrowskich. Unifikacja celna z Cesarstwem Rosyjskim spowodowała otwarcie nowych bardzo chłonnych rynków zbytu dla wyrobów i surowców tutejszego przemysłu. Spowodowało to intensywny rozwój Dąbrowskich zakładów i hut ( Zarząd Górniczy 1845r. ). Huta "Bankowa", którą uruchomiono w 1839 roku notowała w latach 1853-1859 pięciokrotny wzrost produkcji surówki.

W 1863 roku wybuchło Powstanie Styczniowe a Dąbrowa wraz z okolicą przez kilkanaście dni pozostawała całkowicie opanowana przez władzę narodową. Szanse uczynienia z tego regionu trwałego bastionu powstańczego zostały zmarnowane przez nieudolność Apolinarego Kurowskiego, który to ponosząc klęskę pod Miechowem przesądził o dalszych losach powstania w tej części Królestwa.

W latach siedemdziesiątych XIX wieku rząd Królestwa Polskiego postanowił sprywatyzować przemysł dąbrowski ( Zarząd Górniczy 1869r. ). Przeprowadzono licytację kopalń: "Ksawery", "Reden", "Cieszkowski", "Nowej" i "Huty Bankowej" . Do Dąbrowy wkroczył kapitał francuski. Z biegiem lat stanowiska w górnictwie zaczęli przejmować również Polacy. Ważnym wydarzeniem w ówczesnej historii Dąbrowy było utworzenie w 1889 roku Szkoły Górniczej zwanej "Sztygarką" ( Car Aleksander III ).

Uzyskanie praw miejskich

Z wybuchem I wojny światowej do Zagłębia wkroczyły wojska państw centralnych. Władze okupacyjne, zwłaszcza austriackie były o wiele bardziej tolerancyjne niż carskie, a ich celem stało się pozyskanie społeczeństwa polskiego ( Msza polowa Legionów Polskich ). Kierowaniem gospodarką komunalną zajmowały się komitety obywatelskie, które były uznawane jako tymczasowe Rady Miejskie. 18 sierpnia 1916 roku rozporządzeniem naczelnego wodza armii austriackiej przyznano Dąbrowie ordynację miejską. Równocześnie mianowano pierwszą Radę na czele z burmistrzem Edwardem Kosińskim. 30 września 1916 roku zatwierdzono trójdzielny herb Dąbrowy nawiązujący do jej nazwy oraz tradycji narodowych i robotniczych. Następne wybory do Rady Miejskiej odbyły się w sierpniu 1917 roku, które nie były oparte na zasadach demokratycznych lecz na systemie kurialnym faworyzującym klasę posiadającą. Pierwszym prezydentem został działacz lewicowy i długoletni profesor szkoły górniczej - Adam Piwowar. Kryzys ekonomiczny przypadający na okres międzywojenny 1918-1939 odbił się na życiu gospodarczym Zagłębia. Szczególnie boleśnie dotknął budżet miasta, który opierał się głównie na podatkach od wielkich przedsiębiorstw górniczych i hutniczych.

4 września 1939 roku wojska niemieckie wkroczyły na teren Dąbrowy Górniczej. Obszar całego Zagłębia został włączony do Rzeszy w ramach tzw. "rejencji katowickiej". Okupant dążył do gospodarczej eksploatacji regionu dla potrzeb wojennych III Rzeszy. Dąbrowa Górnicza została wyzwolona przez oddziały 59 Armii Radzieckiej z 26 na 27 stycznia 1945 roku. Celem miasta stało się przywrócenie do życia przemysłu i jego intensywny rozwój ( Widok na ulice 3 Maja z roku 1947 ). Szybko rozwinęło się szkolnictwo i przeprowadzono wiele inwestycji w przemyśle ciężkim. W latach siedemdziesiątych wybudowano tutaj "Hutę Katowice", która na trwałe zmieniła wygląd miasta. Powiększyło ono kilkakrotnie swoją powierzchnię, a ilość mieszkańców przekroczyła 100 tysięcy.

Dziękujemy kustoszom Muzeum Miejskiego "Sztygarka" - Andrzejowi Wójcikowi i Arkadiuszowi Rybakowi za przygotowanie treści historycznych witryny oraz udostępnienie zdjęć ze zbiorów muzealnych.