Temat: Patriotyzm dzisiaj
Encyklopedia ONZ
NACJONALIZACJA, termin między nar. Definicja Instytutu Prawa Między nar. 1952: „Nacjonalizacja stanowi przeniesienie na państwo w trybie ustawodawczym pewnej kategorii dóbr i praw prywatnych w celu ich eksploatacji, kontroli lub zmiany ich dotychczasowego przeznaczenia w in-teresie państwa" (Annuaire de I'lnstitutdu Droit Int., vol. 44, II, s. 283). Polska definicja 1959: „Prawne przejęcie na rzecz państwa i wyłączenie z obrotu prywatnego wszystkich (w ustroju socjalistycznym) lub niektó¬rych (w ustroju kapitalistycznym) podstawowych środków produkcji".
Postępowanie regulowane przez prawo między nar., które uznaje prawo suwerennych państw do swobodnego decydowania o wszystkim, co stanowi majątek nar. o wartości ogólnospołecznej. N. przeprowadzane przez rewpl. ruchy lud. napotykały z reguły kontrakcje w postaci interwencji ekon. lub interwencji mili¬tarnych burż. mocarstw. Przełomowymi wydarzeniami stały się 2 sprawy: 1951 nacjonalizacja w Iranie bryt. koncernu > Anglo-Iranian Oil Company oraz 1956 n. Sueskiego > Kanału, kiedy 3 państwa burż.: Francja, Izrael i W. Brytania zareagowały zbrojną agresją i zostały za to potępione przez Zgr. Og. NZ, które równocześnie uznało suwerenne prawa Egiptu do Kanału. Dalszą pośrednią formą uznania prawa do n. była uchwała Zgr. Og. NZ z 12 XII 1958 o prawie każdego narodu do decydowania swobodnie o swych bogactwach naturalnych.
USA formalnie uznają legalność n. w świetle prawa między-nar., ale tylko „za szybkim i odpowiednim wynagrodzeniem"; bronią zatem swych inwestorów prywatnych za granicą: 1) narzuceniem krajom rozwijającym się umów, gwarantujących wysokie odszkodowanie w przypadku n. przedsiębiorstw nale-żących do koncernów amer.; 2) szantażem, że wstrzymane zostaną wszelkie kredyty, zgodnie z tzw. poprawką republ senatora B. Hickenloopera, Hickenlooper Amendment 1964; 3) sprzecznym z prawem międzynar. orzeczeniem ostatecznym Sądu Najwyższego USA, z 4 III 1968, że w przypadkach ekspropriacji dóbr, należących do obywateli USA kompetent¬ne jedynie są sądy USA Monopole amer. w walce z n zastosowały 1972 nową metodę paraliżowania eksporty pro-duktów znacjonalizowanych przedsiębiorstw, uzyskując w krajach importujących sądowe nakazy zatrzymywania tych produktów w portach do czasu wyjaśnienia, czy uregulowane zostały roszczenia firm znacjonalizowanych. Nakaz taki uzy-skała 2 X 1972 od Trybunału Paryża amer. firma Kenneckott--Braden w stosunku do chilijskiej miedzi, dostarczanej Fran¬cji. Orzeczenie Trybunału wywołało protest rządu Chile i jed-nomyślny parlamentu Chile, poparty przez rządy Argentyny, Ekwadoru, Gwatemali, Kolumbii, Meksyku, Peru, Urugwaju i Wenezueli. Rząd Francji zajął przychylne stanowisko w sto-sunku do Chile. Rząd Chile wystąpił o rewizję orzeczenia Trybunału Paryskiego, opartego o antyradz. ustawę franc z okresu blokady ZSRR na początku lat 20-ych Sprawa została rozstrzygnięta na korzyść Chile w listopadzie 1972 Wg danych Departamentu Stanu USA 1972 w 1961-68 w całym świecie zanotowano 51 przypadków n. mienia firm USA, z czego na obszarze Ameryki Łacińskiej tylko w jednym kraju - na Kubie; w okresie 1 1 1969-1 VI 1971 aż,64 przypadki, z czego już 24 w Ameryce Łacińskiej
Sprawa n. była przedmiotem sporu na VI specj. sesji Zgr. Og. NZ w związku z p. 4e Deklaracji o t> Nowym Międzynar. Ładzie Ekonomicznym. Uchwalony przez VI Sesję Specjalną Zgr. Og. NZ,
1V1974, Program Działań dla Wprowadzenia > Nowego Międzynar. Ładu Ekonomicznego polecił orga¬nizacjom wyspecjalizowanym, aby: „zadośćuczyniały prośbom krajów rozwijających się o udzielanie pomocy w związku z zarządzaniem znacjonalizowanymi środkami produkcji".
J. KONOPKA Międzypaństwowe umowy o odszkodowaniu za znacjonalizowanie mieni* cudzoziemców, w: Sprawy Miedzy- \ narodowe nr 4, 1976, s. 63-73. D SILSKI Nacjonalizacja « przemysłu i reformy rolne Ameryki Łac, Warszawa 1972; W DUDEK Międzynarodowe aspekty nacjonalizacji w Polsce, 1 Warszawa 1976, s 309
NACJONALIZM termin międzynar. niejednozna- j czny - świadomość odrębności narodowej, wyrażana pozytywnie patriotyczną walką o wyzwolenie narodowe (t> Ruchy narodowowyzwoleńcze) lub negatywnie imperialistycznym przekonaniem o wyższości określonej narodowości nad innymi (t> Szowinizm, ' t> Faszyzm, > Rasizm). Przedmiot zarówno sporów ' międzynar., jak i źródło konfliktów międzynar. "r w XIX i XX wieku. Po II wojnie świat. ONZ wielokrotnie potępiła faszystowskie, rasistowskie i szowinistyczne formy nacjonalizmu.