Temat: Zawarcie umowy kredytu przez małżonka pozostającego we...

Zapraszam do dyskusji na temat artykułu:

Zawarcie umowy kredytu przez małżonka pozostającego we wspólności majątkowej małżeńskiej
Janusz Molis

1. Wprowadzenie
Zgodnie z dominującym stanowiskiem orzecznictwa i literatury do zawarcia umowy kredytu przez jednego z małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej wymagana jest zgoda drugiego z małżonków, wówczas gdy umowa ta jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym. W przypadku gdy drugi z małżonków odmawia potwierdzenia umowy już zawartej lub nie potwierdza jej w terminie wyznaczonym przez bank – umowa jest nieważna (art. 36 § 2 zd. 2 w zw. z art. 37 ustawy z dnia 25 lutego 1964 – Kodeks rodzinny i opiekuńczy – k.r.o.) 1. Postulat uznawania za nieważną, niepotwierdzonej przez drugiego małżonka umowy kredytu bankowego, jest wyrazem szerszej, ugruntowanej w treści orzeczeń SN, skłonności do unieważniania niepotwierdzonych umów zobowiązujących, przekraczających tzw. zwykły zarząd majątkiem wspólnym małżonków. Sąd Najwyższy uzupełnia jednocześnie ten pogląd stwierdzeniem, iż w obliczu coraz szerszego uczestnictwa małżonków w obrocie gospodarczym zakres pojęcia zarządu majątkiem wspólnym powinien ulec rozszerzeniu 2. Uzasadnienie powyższego stwierdzenia może budzić wątpliwości. Wątpliwa jest nie tyle kwestia określenia granicy między czynnościami zwykłego zarządu i czynnościami ten zarząd przekraczającymi, ile samo zakwalifikowanie zawarcia umowy zobowiązującej jako czynności zarządu majątkiem wspólnym małżonków. Z kolei negatywne rozstrzygnięcie tego zagadnienia pozwala uznać za zbyteczne prowadzenie dalszych rozważań na temat kryterium podziału czynności zobowiązujących zarządu na czynności zarządu zwykłego i czynności ten zarząd przekraczające. Taki wniosek byłby oczywiście niedopuszczalny przy założeniu przeciwnym, tzn. w razie uznania czynności zobowiązujących za czynności zarządu. Poniższe uwagi stanowią próbę oceny obu tych rozwiązań.

2. Definicja czynności zarządu
Nieomal wszystkie opracowania doktrynalne nawiązujące do problematyki zarządu majątkiem wspólnym rozpoczynają się stwierdzeniem, że w konsekwencji braku definicji ustawowej zarządu i znacznej różnorodności sytuacji, do których odnośne przepisy znajdują zastosowanie, trudno w tym zakresie o jakąś refleksję ogólniejszej natury 3. Natomiast tezy i uzasadnienia orzeczeń sądów wydawane po 1991 r. zasadniczo opierają się na tekście uchwały SN z 10 kwietnia 1991 r., w której Sąd Najwyższy uznał za czynności zarządu całokształt czynności prawnych i faktycznych dotyczących majątku wspólnego – wśród nich czynności, których treścią jest zarówno zobowiązanie się do zbycia prawa majątkowego, stanowiącego składnik majątku wspólnego, jak i przeniesienie tego prawa na inną osobę 4. Rozwinięcie przedstawionego stanowiska SN można znaleźć w cytowanej już wcześnie innej uchwale, w której Sąd Najwyższy sformułował tę definicję, stwierdzając, że „zarząd majątkiem wspólnym to całokształt czynności faktycznych i prawnych, które dotyczą tego majątku bezpośrednio lub pośrednio poprzez osiągnięty skutek gospodarczy” 5. Pogląd przeciwny, zawarty w glosie A. Dyoniaka 6, podzielił natomiast Sąd Apelacyjny w Krakowie, odmawiający czynności zobowiązującej charakteru czynności zarządu majątkiem wspólnym małżonków 7.

3. Czynność zobowiązująca jako czynność zarządu majątkiem wspólnym
Uzasadnienie jednego z najnowszych wyroków SN dotyczącego problematyki czynności prawnych zarządu majątkiem wspólnym zawiera przede wszystkim następujący argument. Zdaniem SN za uznaniem czynności zobowiązującej za czynność zarządu majątkiem wspólnym małżonków przemawia to, iż czynność zobowiązująca dokonana przez jednego małżonka wywiera skutki prawne nie tylko w odniesieniu do tego małżonka, ale i wobec drugiego z nich. Jakkolwiek bowiem sam dług powstaje tylko po stronie tego małżonka, który zawarł umowę, to odpowiedzialność za ten dług obarcza już oboje małżonków (małżonka-dłużnika w pełnym zakresie, a jego współmałżonka tylko w odniesieniu do majątku wspólnego). To natomiast w opinii SN powinno wystarczać do uzależnienia skuteczności czynności zobowiązującej w większym rozmiarze od zgody drugiego małżonka 8.

Przedstawioną argumentację SN można zakwestionować z następującym uzasadnieniem. Zawarcie umowy zobowiązującej nie skutkuje bezpośrednio w majątku wspólnym, a jego konsekwencja w postaci obciążenia majątku wspólnego nie może stanowić kryterium zaliczenia czynności zobowiązującej do czynności zarządu majątkiem wspólnym. Spełnienie świadczenia wypływającego z zaciągniętego zobowiązania jest bowiem czymś odmiennym od odpowiedzialności za zobowiązanie w sensie przymusowego zaspokojenia wierzyciela z majątku osoby odpowiedzialnej. To treść zobowiązania dłużnika, a nie sam fakt odpowiedzialności za zobowiązania, rozstrzyga o tym, czy zaciągnięcie zobowiązana jest czynnością zarządu majątkiem wspólnym małżonków. Potencjalna odpowiedzialność majątkiem wspólnym nie wystarczy do przyjęcia, iż czynność prawna zobowiązująca, z której ta odpowiedzialność może wynikać, stanowi czynność zarządu majątkiem wspólnym. Uchybienie w argumentacji SN polega bowiem na utożsamieniu czynności zarządu majątkiem wspólnym z odpowiedzialnością tym majątkiem za zobowiązania. Tymczasem są to dwa odrębne zagadnienia, których nie można łączyć przez powoływanie się na konieczność uczynienia zadość zasadzie ochrony interesów rodziny, nota bene i tak chronionych przez uregulowanie zamieszczone w treści art. 41 § 3 k.r.o., zgodnie z którym sąd może ograniczyć lub wyłączyć możliwość zaspokojenia się z majątku wspólnego przez wierzyciela, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, jeżeli ze względu na charakter wierzytelności albo stopień przyczynienia się małżonka będącego dłużnikiem do powstania majątku wspólnego – zaspokojenie z majątku wspólnego byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Ochrona interesów rodziny powinna w tym przypadku realizować się w drodze powództwa opartego na art. 41 § 3 k.r.o., a nie powództwa o ustalenie nieważności umowy z powołaniem się na argument, że zawarcie umowy kredytu w większym rozmiarze jest czynnością przekraczającą zarząd zwykły, a co za tym idzie nieważną w braku zgody współmałżonka na jej dokonanie.



--------------------------------------------------------------------------------

1 Por. wyrok SN z 30 XI 1999 r., I CKN 240/98, OSNC 2000, nr 6, poz. 108; I. Heropolitańska: w: Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa 1999, s. 204.

2 Por. w szczególności uchwałę SN z 25 III 1994 r., III CZP 182/93, OSNC 1994, nr 7–8, poz. 146 i wydany w oparcu o nią wyrok SN z 20 VI 1997 r., II CKU 47/97, OSNC 1997, nr 12, poz. 204, podtrzymujący stanowisko SN w tej kwestii.

3 Np. „pojęcie zarządu nie oznacza działań o względnie jednolitej we wszystkich przypadkach treści czy postaci ...” – S. K. Rzonca: Instytucja zarządu w prawie cywilnym a zarząd majątkiem wspólnym małżonków, SC, Kraków 1981, t. XXX, nr 1, s. 106.

4 III CZP 76/90, OSNCP 1991, nr 10–12, poz. 117.

5 Patrz przyp. 2.

6 Mon. Prawn. 1994, nr 1, s. 22–23.

7 Wyrok SA w Krakowie z 8 V 1996 r., I AC 195/96, niepubl.

8 Wyrok SNz 20 czerwca 1997 r. – patrz przyp. 2.