Temat: Troche faktow

Lapończykami zwykło nazywać się mieszkańców najdalej na północ wysuniętej części Europy. Oni sami jednak nie lubią tego określenia, uważając je za obraźliwy epitet. Wolą nazywać się Samami - mieszkańcami kraju Sapmi. Warto o tym pamiętać, szczególnie dziś, gdy poczucie narodowej odrębności Samów jest rozbudzone jak nigdy wcześniej. Powodem tego jest deklaracja o samostanowieniu, którą niedawno ogłosili przywódcy Samów zamieszkujących cztery kraje Europy Północnej.

Laponia kojarzy się z krainą świętego Mikołaja, reniferami i zorzą polarną. I na tym właściwie kończy się powszechna wiedza na temat kraju Sapmi. A tymczasem Samowie to jeden z najstarszych ludów europejskich - potomkowie przedindoeuropejskiej ludności żyjącej tam od 10 tys. lat, czyli od momentu ustąpienia lodowca. Samowie to także oryginalna kultura - odrębny język oraz niepowtarzalna muzyka, nierozerwalnie związana z pięknem natury, a lapońska pieśniarka Mari Boine Persen to światowa gwiazda muzyki etnicznej i najlepszy ambasador swojego małego narodu.


Renifer dobry na wszystko

Tradycyjnie Samowie żyją z hodowli zwierząt, myślistwa i rybołówstwa, uprawy roli oraz rękodzielnictwa. Ta ostatnia dziedzina w połączeniu z gwałtownym rozwojem turystyki stanowi dziś coraz bardziej istotną część dochodów lapońskich rodzin.
Zawsze jednak życie Samów związane było przede wszystkim z reniferami. Jedli ich mięso, pili mleko, wykorzystywali futra, tłuszcz i kości. Przez stulecia wędrowali ze swoimi stadami, a zmiana pastwiska z zimowych na letnie wyznaczała rytm ich życia. Dziś czynią tak nieliczni, większość od dawna prowadzi całkowicie osiadły tryb życia.
Tradycyjne osadnictwo Samów obejmuje tereny czterech państw: Norwegii, Szwecji, Finlandii i Rosji. Jednak Samowie, jako ludność rdzenna, zamieszkiwali te obszary na długo przed tym, nim zostały one podzielone przez granice państwowe.
Nie wiadomo też dokładnie, jak liczną stanowią populację.
- Oni sami mówią, że jest ich 70-80 tys. Myślę, że realna jest połowa tej liczby. Trudno tutaj o precyzyjne dane, ponieważ wielu z nich całkowicie się zasymilowało. Dziś niewielu Samów prowadzi tradycyjny koczowniczy sposób życia - mówi prof. Bernard Piotrowski z Zakładu Historii, Kultury i Literatur Skandynawskich UAM.
Jednym z najważniejszych czynników umacniających poczucie odrębności Samów jest język wywodzący się z rodziny ugrofińskiej. To dlatego ich mowa jest całkowicie niezrozumiała dla przeciętnego Norwega czy Szweda.
Samowie mają swoje własne święto narodowe (6 lutego - pamiątka pierwszego kongresu Samów w 1917 roku), flagę, pieśń narodową, a przede wszystkim parlament skupiający przedstawicieli Samów z czterech zamieszkiwanych przez nich państw.
To właśnie ten organ podczas lutowych obrad w szwedzkiej miejscowości Jokkmok ogłosił, że Szwecja, Norwegia, Finlandia i Rosja "zobowiązane są uznać i zapewnić prawa rdzennej ludności Samów, w tym historyczne prawa do ziemi, akwenów wodnych i źródeł naturalnych".
- Moim zdaniem mówienie o nich, jako o osobnym narodzie, jest jednak trochę na wyrost. Owszem, mają odrębny język, odrębne dzieje, własny parlament, ale nie tworzą jakiejś wspólnoty ekonomicznej. To taki niedokończony naród, choć jednocześnie coś więcej niż grupa etniczna - uważa prof. Piotrowski.


Królewskie wyrzuty sumienia

Przez stulecia "higieniczni i ekologiczni" Skandynawowie programowo ignorowali istnienie Samów jako niezależnego narodu. Bogatsi, lepiej rozwinięci, z łatwością potrafili podporządkować sobie "dzikusów z Północy".
W Norwegii i Szwecji - szczególnie w XIX wieku - prowadzona była bezwzględna polityka kolonizacji i asymilacji Samów.
Przyznał to sam norweski monarcha Harald V, który podczas oficjalnego otwarcia w 1997 roku Samediggi (parlamentu narodu Samów), powiedział: "Państwo norweskie powstało na terytorium dwóch narodów - Samów i Norwegów. Historia ludu Samów jest nierozerwalnie związana z historią Norwegów. Dzisiaj w imieniu państwa wyrażamy nasz żal, że z powodu twardej państwowej polityki norwegizacji, naród Samów spotykała niesprawiedliwość".
Polityka wobec norweskich Samów zmieniła się dopiero po zakończeniu II wojny światowej. W 1974 roku utworzono Fundusz Rozwoju Samów, a dwa lata później ustanowiono Porozumienie ds. Hodowli Reniferów. W latach 80. powstał Komitet Praw Narodu Samów oraz Komitet Kultury Samów. Konsekwencją tego było przyjęcie ustawy o utworzeniu Samediggi (parlamentu narodu Samów) oraz ustawy regulującej ich status prawny.
No i wreszcie najważniejsza rzecz. W 2000 roku parlament norweski ustanowił fundusz dla ludności Samów. Pieniądze z funduszu przeznaczane są na działania mające wspierać rozwój języka, kultury i stylu życia Samów, a także być zbiorczą kompensacją za szkody i niesprawiedliwości, jakie spotkały Samów w latach minionych. Co roku też norweski rząd przeznacza kilkaset milionów koron norweskich na inne potrzeby Samów.


Szwed niereformowalny

W sąsiedniej Szwecji tak pięknie już nie jest. Tutaj również działa parlament Samów - Sametinget - ale we wszystkich najważniejszych kwestiach jest on podległy szwedzkiemu rządowi.
W Szwecji przez stulecia Samowie uważani byli za przedstawicieli niższej cywilizacyjnie i kulturowo "rasy wymierającej". Obowiązywało hasło: "Lapończyk ma być Lapończykiem". Przeciętny mieszkaniec Laponii miał uganiać się za swoimi reniferami, dziergać kolorowe stroje i pod żadnym pozorem nie wykazywać wyższych aspiracji. Nawet dzieci Samów jeszcze do II wojny światowej nie mogły chodzić do szwedzkich szkół. Jeszcze wiele lat później zakazywano im używania własnej - z takim trudem pielęgnowanej - mowy.
Szwedzcy Samowie zaczęli organizować się w latach 70. Od tego czasu żądają uznania ich za ludność rdzenną, tak jak traktuje się ich w Norwegii i Finlandii. Status ten daje im możliwość odzyskania kontroli nad ziemiami przodków. Sami chcą administrować swoją ziemią i sami pobierać podatki. Te ziemie do 1846 roku należały do Samów. Potem byli z nich stopniowo usuwani, a nawet okradani w majestacie prawa.
Samowie chcą też przerwania karczowania lasów i eksploatacji obszarów leżących na północy Szwecji, a także przywrócenia utraconego w 1993 roku prawa do polowań i połowu ryb na terytoriach górskich oraz swobodnego wypasu reniferów. Tamten zakaz uderzył w ekonomiczne podstawy ich bytowania.
Domagają się także przeprosin za wszelkie krzywdy doznane ze strony Szwedów oraz rekompensat za wielowiekowe eksploatowanie ich terenów.
Niestety, choć Samowie mają w Szwecji status mniejszości narodowej, ich prawa do administrowania ziemiami przodków są cały czas ignorowane. Ale i tak mogą liczyć na znacznie więcej niż ich rodacy zamieszkujący Rosję. Ci, póki co, nie mają jakichkolwiek praw. Lapoński sen o niepodległości trwa więc nadal.

Za:
Łukasz Kaźmierczak

Temat: Troche faktow

Historia Samów i polityka państwa wobec tego narodu
Jego Królewska Mość Król Harald V, w mowie wygłoszonej podczas oficjalnego otwarcia Sámediggi (parlamentu narodu Samów) w 1997 roku, podkreślił, że zarówno lud Samów, jak i Norwegowie stanowią integralną część społeczeństwa norweskiego. Przeprosił też za sposób, w jaki Samowie byli traktowani w przeszłości. “Państwo norweskie powstało na terytorium dwóch narodów – Samów i Norwegów. Historia ludu Samów jest nierozerwalnie związana z historią Norwegów. Dzisiaj, w imieniu państwa, wyrażamy nasz żal, że z powodu twardej państwowej polityki norwegizacji, naród Samów spotykała niesprawiedliwość”.

W końcu XIX wieku, norweskie władze wprowadziły ostrą politykę norwegizacji wobec ludności Samów i mniejszości narodowych. W późnych latach trzydziestych następnego stulecia pojawiła się perspektywa bardziej pozytywnej polityki mniejszościowej w odniesieniu do Samów. W 1956 Ministerstwo Edukacji i Spraw Kościoła wyznaczyło komisję, która miała zająć się problemami Samów. Sporządzony w 1959 roku raport komisji wniósł propozycję nowej linii politycznej, która stanowiła całkowite odejście od dotychczasowej polityki norwegizacji i asymilacji. W oparciu o stworzone zalecenia w latach 1962-63, Ministerstwo przedstawiło raport do Stortingu, który stał się podstawą dla pierwszej, obszernej debaty parlamentarnej na temat fundamentalnych zasad, które miały kształtować norweską politykę wobec ludności Samów.

Do środków, które stopniowo zaczęto wprowadzać celem zachowania i rozwijania osadnictwa oraz działalności gospodarczej w regionach Samów, należało utworzenie w 1974 roku Funduszu Rozwoju Samów oraz ustanowienie w 1976 roku Porozumienia ds. Hodowli Reniferów.

W latach 80. powstał Komitet Praw Narodu Samów oraz Komitet Kultury Samów. W oparciu o propozycję wysuniętą przez Komitet Praw Narodu Samów w 1987 roku przyjęto ustawę o utworzeniu Sámediggi (parlamentu narodu Samów) oraz ustawę regulującą inne sprawy związane z ich statusem prawnym (Ustawa o Samach). Pierwsze wybory do Sámediggi odbyły się razem z wyborami do norweskiego parlamentu we wrześniu 1989 roku, a pierwsze posiedzenie zgromadzenia Samów oficjalnie otworzył król Olaf, dnia 7 października tego roku.

Kompensacja zbiorowa i indywidualna
W 2000 roku Storting ustanowił fundusz dla ludności Samów z kapitałem w wysokości 75 milionów koron norweskich (NOK). Zwroty z tego funduszu mają być przeznaczone na różne działania, które mają zapewnić silniejszą pozycję językowi i kulturze Samów, a także być zbiorczą kompensacją za szkody i niesprawiedliwość, które spotkały naród Samów w wyniku wcześniejszej polityki norwegizacji. Funduszem tym administruje Sámediggi.

W czerwcu 2004 roku rząd norweski przedstawił białą księgę, w której wniósł propozycję kompensacji w ramach programu dobrowolnych (ex gratia) wypłat dokonywanych przez Storting na rzecz ludności Samów i Kvens (ludność pochodzenia fińskiego zamieszkująca Północną Norwegię), którzy na skutek drugiej wojny światowej zostali pozbawieni możliwości kształcenia. W efekcie braku edukacji i zaprzestania polityki norwegizacji wielu Samów i Kvenów nigdy nie nauczyło się czytać i pisać. Projekt ten będzie przedmiotem dalszych debat w Stortingu.

Artykuł 110 Norweskiej Konstytucji oraz Ustawa o Samach są podstawami, na których rząd chce oprzeć stworzenie struktury, w ramach której norwescy Samowie będą mogli zachować i rozwijać swój język, kulturę i styl życia. Norwegię obowiązuje ochrona praw ludności Samów także jako sygnatariusza różnych międzynarodowych porozumień, szczególnie artykułu 27 Konwencji Organizacji Narodów Zjednoczonych na rzecz Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji nr 169 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej ludności rdzennej i plemiennej w państwach suwerennych. Ludność Samów, jako ludność rdzenna i mniejszość etniczna zamieszkująca cztery różne państwa, potrzebuje - i jest uprawniona do – specjalnego statusu w stosunku do prawa krajowego i międzynarodowego. Norwegia uznaje swoją szczególną odpowiedzialność za zapewnienie rozwoju języka, kultury i struktur społecznych Samów.

W 2004 roku rząd przeznaczył około 542 miliony koron norweskich (NOK) na potrzeby specjalnych środków na rzecz Samów. Z tej kwoty, 227 milionami NOK ma zarządzać Sámediggi.

Sámediggi – zgromadzenie Samów
Sámediggi, w kwestii polityki wobec Samów, służy rządowi za główne źródło danych oraz dialogu. Sámediggi przejął także odpowiedzialność za zadania administracyjne i wprowadzanie w życie poszczególnych rozwiązań politycznych. Celem rządu jest dalsze przyznanie Sámediggi większej władzy w kwestiach szczególnie ważnych dla ludności Samów.

Zgromadzeniu Sámediggi powierzono już odpowiedzialność za rozdzielanie dotacji na rzecz organizacji Samów oraz za inicjatywy kulturowe, gospodarcze i językowe. Ponadto, różne ministerstwa przekazały temu zgromadzeniu liczne zadania o specjalnym znaczeniu dla Samów. Zgodnie z postanowieniami Ustawy o Samach, Sámediggi ma większą autonomię i władzę w rozwiązywaniu tych kwestii.

Opracowanie: Minister Samorządu Lokalnego i Rozwoju Regionalnego

Temat: Troche faktow

Samowie
Tradycyjne osadnictwo Samów obejmuje tereny położone w czterech państwach: Finlandii, Norwegii, Rosji i Szwecji. Samowie zamieszkiwali te obszary na długo przed tym, gdy zostały tam ustanowione granice państwowe, dlatego też uznawani są w Norwegii za ludność rdzenną.

Liczba ludności Samów zamieszkującej Norwegię nie jest dokładnie znana, natomiast wedle szacunków plasuje się ona pomiędzy 60 000 a 100 000 osób. Mniej więcej 15-25 000 Samów mieszka w Szwecji, podczas gdy ponad 6000 w Finlandii, a 2000 w Rosji. Około 11000 osób zarejestrowało się na listę wyborczą Samów. Jest to lista wszystkich Samów powyżej 18 roku życia, którzy zarejestrowali się, by głosować i wziąć udział w wyborach do Sámediggi (parlamentu Samów).

Obszar hodowli reniferów Samów obejmuje pięć najbardziej na północ wysuniętych okręgów w Norwegii oraz miasto Engerdal w okręgu Hedmark.

Tradycyjnie Samowie żyją z hodowli zwierząt, myślistwa i rybołówstwa, uprawy roli i duodji, czyli ich rękodzieła.

Święto Narodowe Samów i ich flaga
Począwszy od 2004 roku w dniu 6 lutego święto narodowe Samów jest urzędowym świętem w Norwegii, podczas którego wywiesza się flagi. Święto narodowe Samów obchodzone jest w Norwegii, Szwecji, Finlandii i Rosji, i jest symbolem zjednoczonego ponad granicami państwowymi narodu Samów. Data upamiętnia pierwszy kongres Samów, który miał miejsce 6 lutego 1917 roku, a który zapoczątkował rozwój dzisiejszej krajowej i transgranicznej współpracy Samów.

W kwietniu 2003 roku znowelizowano ustawę o użyciu flag na miejskich budynkach publicznych. W nowelizacji uwzględniono także flagę Samów. Norweskie miasta i okręgi mają obecnie prawo wywieszania flagi Samów z dowolnej okazji.

Flagę Samów wprowadziła w 1986 roku Rada Samów, międzynarodowa organizacja pozarządowa, do której należą organizacje Samów z Finlandii, Norwegii, Rosji i Szwecji. Rozdział 1 sekcja 6 ustawy o Samach upoważnia zgromadzenie Sámediggi do ustanowienia przepisów rządzących posługiwaniem się flagą Samów w Norwegii.

Po raz pierwszy flaga Samów powiewała nad kompleksem budynków rządowych w dniu Święta Narodowego Samów w 2003 roku. W przyszłości, flaga będzie w tym miejscu wywieszana co roku w dniu 6 lutego jako symbol roli kultury Samów dla Norwegii. Flaga będzie również wywieszana na budynku Stortingu (norweskiego parlamentu).

Opracowanie: Ministerstwo Samorządu i Rozwoju Regionalnego

Temat: Troche faktow

Jak można wesprzeć ich walkę o zachowanie ich tożsamości i środowiska naturalnego?

Temat: Troche faktow

Wydaje mi sie, ze jedyny sposob to po prostu propagowanie wiedzy o ich istnieniu. Mialem okazje ich poznac osobiscie, zobaczyc jak zyja. Odwiedzilem tez kilka ich muzeow. Im potrzeba rozglosu. Jak narod byc moze o najdluzszej historii w Europie moze byc nieznany? Samowie moga dowiesc, ze zyja na tych ziemiach ok. 10 tysiecy lat, a odmawia im sie prawa do tej ziemi. W szkolach uczy sie o Laponii, ale czy ktos wie o Sapmi?