Temat: Kraina tysiąca miast - Azja Środkowa, artykuł

Kraina tysiąca miast
S. Frederick Starr

Azjatycki pępek świata
Uważana dziś za niebezpieczny i zacofany region korupcji, terroryzmu i narkotyków Azja Środkowa była dawniej ojczyzną najsławniejszych uczonych, poetów i filozofów. Czy jest szansa na odbudowę tamtego świata?

W roku 998 dwaj młodzi mężczyźni mieszkający w odległości około 250 kilometrów od siebie – na terenie dzisiejszego Uzbekistanu i Turkmenistanu – zaczęli prowadzić korespondencję. W listach próbowali odpowiedzieć na 18 pytań, z których kilka do dziś zachowało aktualność. Czy wśród gwiazd są inne układy słoneczne? Czy jesteśmy sami we wszechświecie? Czy Ziemia powstała od razu jako skończona całość, czy też przeobrażała się z biegiem czasu? Czas, uznali zgodnie, to continuum bez początku i końca. Innymi słowy – odrzucili kreacjonizm. Z niemal tysiącletnim wyprzedzeniem rozprawiali o geologii ewolucyjnej, a nawet o tym, co dziś nazwalibyśmy darwinizmem.

W świecie islamu, który wyznawali, ich poglądy były tak samo heretyckie jak w świecie średniowiecznego chrześcijaństwa.

O tej debacie wiemy z rękopisów opublikowanych po upływie tysiąca lat. Dwudziestosześcioletni Abu Rajhan Muhammad al-Biruni (973–104 pochodził z okolic Morza Aralskiego i wsławił się dokonaniami w dziedzinie geografii, matematyki, trygonometrii, mineralogii i farmakologii. Był religioznawcą, astronomem, fizykiem, geologiem i psychologiem. Jego korespondent Abu Ali Sina (ok. 980–1037), znany jako Awicenna, urodził się w Bucharze, mieście-państwie będącym wielkim ośrodkiem intelektualnym, położonym w dzisiejszym Uzbekistanie.

Pełna wersja artykułu dostępna w aktualnym wydaniu "Forum".