Temat: Znaczenie opinii biegłego lekarza w procesie sądowym

Opinia biegłego lekarza w procesie sądowym może mieć duży wpływ na rozstrzygnięcie sprawy – w wielu przypadkach stanowi podstawę tego rozstrzygnięcia. W ostatnich latach wzrost jej znaczenia jest coraz bardziej zauważalny. Wynika to m.in. z tego, iż obecnie rozwój nauk medycznych dokonuje się w szybkim tempie zaś z nowymi technologiami lekarz spotka się niemal na każdym kroku. Dla sądów oparcie rozstrzygnięć na często jednoznacznych i stanowczych wnioskach wypływających z opinii biegłych sądowych jest dużym udogodnieniem.

O doniosłości opinii biegłego może świadczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.03.1981 r. (IV KR 271/80), zgodnie z którym Organ procesowy nie może zrezygnować z opinii biegłego, jeżeli ustalenie faktu wymaga wiedzy specjalnej. Nie może też odrzucić wszystkich opinii specjalistycznych i przyjąć w danej sprawie własnego odmiennego stanowiska, byłoby to bowiem ustalanie faktów bez wymaganych dowodów. Opinia biegłego często może przesądzić losy sprawy. W związku z tym powstaje pytanie, czy osoba (np. lekarz) –będąca stroną procesu – ma jakikolwiek wpływ na treść opinii biegłego, czy ma możliwość jej kontroli? Jakie warunki powinna spełniać przedmiotowa opinia, aby była zgoda z regulacjami prawnymi?

Aby odpowiedzieć na postawione pytania, zasadnym jest przybliżenie katalogu uprawnień biegłego oraz charakterystyki poprawnie sporządzonej opinii. Biegły wpisany na listę prowadzoną przez Prezesa Sądu Okręgowego nie może posługiwać się przyznanymi mu w ramach tego wpisu uprawnieniami poza postępowaniami sądowymi. Biegły sądowy zaliczany jest do osobowych źródeł dowodowych, a jego opinia traktowana jest jako środek dowodowy, mający na celu wyjaśnienie i pomoc sądowi w rozstrzygnięciu sprawy cywilnej bądź karnej. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 listopada 2000r. ( sygnatura ICKN 1170/98) wskazał, iż Przedmiotem opinii biegłego nie jest przedstawienie faktów,lecz ich ocena na podstawie wiedzy fachowej (wiadomościspecjalnych). Nie podlega ona zatem weryfikacji, jak dowódna stwierdzenie faktów, na podstawie kryterium prawdy ifałszu. Nie są też miarodajne dla oceny tego dowoduniekonkurencyjne z nim oceny świadków i uczestnikówpostępowania o do faktów będących przedmiotem opinii. Co to oznacza w praktyce? Rolą biegłych sądowych nie jest komunikacja sądowi swoich spostrzeżeń dotyczących okolicznościach faktycznych sprawy (ponieważ takie zadanie przypisane jest świadkom lub stronom). Biegły wypowiada się co do przedstawionych okoliczności na podstawie swoich wiadomości fachowych i doświadczenia zawodowego, formułuje swój sąd dopiero w procesie, na podstawie zebranych faktów oraz dowodów. Nie jest dopuszczalne powoływanie się przez biegłego na własne spostrzeżenia o faktach, których ustalenie należy do sądu. Biegły powinien opierać się na materiale dowodowym przekazanym przez Sąd. Jeżeli nie jest on wystarczający do sformułowania wiążącej opinii lub w ogóle nie daje możliwości jej sporządzenia, biegły nie ma prawa do podjęcia czynności zmierzających do uzupełnienia materiału dowodowego we własnym zakresie (np. przesłuchanie świadków, dowód z dokumentów). Sąd może zasięgnąć opinii występującego w sprawie biegłego, czy i w jakim zakresie należałoby uzupełnić postępowanie dowodowe (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 1978 r.). Wnioski biegłego, oparte na dostępnym materiale dowodowym, co do zasady, powinny być jednoznaczne i stanowcze, sporządzone fachowo, w oparciu o aktualną wiedzę, pozbawione luk i wątpliwości.Jednak gdy z powodu braku wszystkich okoliczności faktycznych albo ze względu na aktualny stan wiedzy, udzielenie opinii kategorycznej nie jest możliwe, to uważa się, że biegły spełnił swój obowiązek poprzez wskazanie stopnia prawdopodobieństwa postawionych wniosków.

Sąd nie jest związany opinią biegłego i powinien ją ocenić na równi z innymi środkami dowodowymi. Bezkrytyczne jej przyjęcie prowadziłoby do możliwości rozstrzygnięcia sprawy przez biegłego, a nie sąd orzekający. Sąd ocenia opinię w ramach swobodnej oceny dowodów, która charakteryzuje się tym, że bierze się przy niej pod uwagę pozytywne lub negatywne uznanie wartości rozumowania zawartego w opinii oraz uzasadnienie, dlaczego pogląd biegłego trafił bądź nie trafił do przekonania sądu. Kontrola opinii biegłego odbywa się przez pryzmat zasad logicznego rozumowania i źródeł poznania. Niemałą rolę odgrywa stopień zaufania do wiedzy reprezentowanej przez biegłego. Ocena opinii biegłego nie może opierać się wyłącznie na podstawie jej konkluzji. Sąd powinien sprawdzić poprawność poszczególnych elementów, które składają się na trafność jej wniosków końcowych. Do wspomnianych elementów zalicza się wskazanie podstawy prawnej wydania opinii, zakresu wynikającego z treści postanowienia dowodowego, stanu faktycznego, opisu metody i sposobu przeprowadzania badań, wniosków biegłego. Biegli powinni w opinii zająć stanowisko co do każdego faktu (dowodu) i na podstawie swoich wiadomości specjalnych wykazać, który z nich jest pomocny w określeniu stanu zdrowia, a który nie i dlaczego. Powinni również ustosunkować się do każdego dokumentu dotyczącego leczenia.

Warto zwrócić uwagę, że charakter opinii biegłego nie jest jednoznaczny. Zgodnie z częścią orzecznictwa, Sąd zobowiązany jest oprzeć się na opinii biegłego, jeżeli tylko zachodzi konieczność ustalenia faktów na podstawie wiedzy specjalistycznej. Nie pozwala to na przyjęcie przez Sąd odmiennego stanowiska od wyrażonego w opinii a sporządzenie opinii przez biegłego nie może zostać zastąpione inną czynnością dowodową. Z treści nowszych orzeczeń wynika, że sąd nie jest związany opinią biegłego a jej ocena powinna nastąpić w ramach swobodnej oceny dowodów. Oznacza to, iż z mocy prawa taki dowód nie jest ważniejszy od innych dowodów i automatycznie nie ma pełnego waloru przekonywalności. Sąd może odmówić wiary treści takiej opinii, a dać wiarę innym dowodom. Uzasadniając to stanowisko wskazuje się, iż bezkrytyczne przyjęcie opinii prowadziłoby do możliwości rozstrzygnięcia sprawy przez biegłego, a nie sąd orzekający. Podkreślić jednak należy, iż nie zawsze opinia biegłego o danej treści musi mieć charakter dowodu przesądzającego o odpowiedzialności danej osoby. Istnieją instrumenty służące prowadzeniu polemiki z treścią opinii wydanej przez danego biegłego, a nawet umożliwiające dowiedzenie tezy odwrotnej do tej wskazanej przez biegłego. Stronom procesu, w określonym zakresie, przysługują uprawnienia kontrolne. Nie muszą się one biernie przyglądać sprawie. Jeżeli uważają, iż treść opinii biegłego nie spełnia wymaganych prawem przesłanek lub jest z nimi sprzeczna, mogą skorzystać z takich środków prawnych jak złożenie wniosku o przesłuchanie biegłego na rozprawie, o uzupełnienie opinii, przeprowadzenie ekspertyzy ponownie przez tych samych albo innych biegłych, wyłączenie biegłego, dopuszczenie innych dowodów na poparcie lub przeciwko opinii.

Należy podkreślić, że biegły musi liczyć się z konsekwencjami nieprawidłowo wypełnianych obowiązków. Jego zachowanie nie jest bezkarne. Odpowiada osobiścieza wykonywane przez siebie czynności, niezależnie od tego, czy do określonego działania zobowiązał go sąd, czy też inny organ. Prawidłowość wykonania czynności przez biegłych w postępowaniu sądowym ma istotne znaczenie także z uwagi na subsydiarną odpowiedzialność Skarbu Państwa. Biegły działa w imieniu i na rachunek organów wymiaru sprawiedliwości, a organ procesowy kieruje pracami biegłego i odpowiada za czynności, jakie biegły podjął w celu zrealizowania powierzonego mu zadania. Biegły będzie zatem ponosił odpowiedzialność za rzetelność, merytoryczną poprawność opinii, jej terminowe opracowanie. Odnosząc się do początkowych rozważań, biegły do pracy nad opinią powinien przystąpić po stwierdzeniu, że dysponuje wystarczającym materiałem dowodowym oraz że sąd jasno wskazał mu zakres i kierunek jej opracowania. Opinia nie oparta na takiej podstawie narażona jest na zarzut wydania opinii niekompletnej, niejasnej i niestanowczej.

Naruszenie prawa przez biegłego wpisanego na listę biegłych sądowych może skutkować bądź jego odpowiedzialnością dyscyplinarną bądź karną. Znane są przypadki, kiedy z powodu kilkakrotnego nie wstawiennictwa biegłego na rozprawę oraz nieprzygotowania się do niej – niezapoznania z dokumentacją – sprawa ciągnęła się przez kilka lat, co naraziło Skarb Państwa na szkodę z powodu złożenia skargi na przewlekłość postępowania. Warto w tym miejscu zacytować wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 27 maja 2009 r. II GSK 971/08, zgodnie z którym Sumienność w wykonywaniu obowiązków biegłego to także obowiązek terminowego sporządzania opinii i usprawiedliwianie przyczyn opóźnień oraz z dnia 23 kwietnia 2008 r. VI SA/Wa 140/08 Osoba biegłego sądowego nie może nasuwać jakichkolwiek podejrzeń, co do stronniczości, nierzetelności czy braku obiektywizmu.

dr Anna Płatkowska

http://medicuslex.pl
http://platkowska.pl