Temat: Dzielnica Targówek

Dzielnica Targówek położona jest na prawym brzegu Wisły. Zajmuje tereny o powierzchni 2437 ha, tj.5 procent powierzchni całej Warszawy.
W naturalny sposób dzieli się na pięć zróżnicowanych części: Bródno i Targówek Mieszkaniowy, Zacisze o niskiej zabudowie jednorodzinnej, Targówek Fabryczny o charakterze przemysłowym oraz tereny zielone: Las Bródnowski i ogrody działkowe przy jej wschodniej granicy. Mieszka tutaj ponad 125 tysięcy osób.

Historia Targówka

Wczesne dzieje późniejszej Pragi znaczą się śladem grodziska na Starym Bródnie, świadczącym nie tylko o istnieniu lecz i poziomie kultury ówczesnych osadników, zajmujących tereny pradoliny Wisły na prawym jej brzegu. Tu lesiste, nisko położone grunty kładły się płaskimi tarasami, przetykane piaszczystymi płatami. Taka konfiguracja terenu wpłynęła niewątpliwie na swoisty, odrębny charakter Pragi, starszej siostry powstałej w trzy wieki później, miejskiej osady Warszawy po drugiej stronie Wisły. Prace archeologiczne prowadzone w rejonie Pragi datują odkrycie wspomnianego już grodziska na Starym Bródnie (na tzw. Zagórkach) na przełom IX i X w. Grodzisko powstało na gruntach żyznych, miejscami podmokłych nad strumieniami Brodni oraz rzeczki Zązy wpływającej do Bugu. Po wykarczowaniu rosnących tu lasów, grodzisko było w okresie swego istnienia największym gospodarstwem rolnym na prawym brzegu Wisły.
Pierwsza historyczna wzmianka o Pradze występuje w aktach Starej Warszawy z 1514 roku. Południowa jej część należała wówczas do kapituły płockiej, północna natomiast była własnością rycerską i książęcą. Szybki rozwój lewobrzeżnej Warszawy wpływał na rozwój i urbanizację Pragi o drewnianej zabudowie, zamieszkałej przeważnie przez ludność uboższą głównie rzemieślniczą i po części kupiecką. Już od XVI w. handlowano tu zbożem, drewnem i bydłem, były liczne browary, słodownie, karczmy, garbarnie oraz duża żupa, czyli skład soli.
Praga była osadą korzystnie usytuowaną u zbiegu wielu dróg o znaczeniu handlowym i komunikacyjnym, nad dogodnym dla przeprawy brzegiem Wisły na wprost Starego Miasta. Stąd rozwój tej osady łączy się ściśle z rozwojem Warszawy i wzrostem jej politycznego znaczenia. Najszybciej zaczęły się rozwijać i przekształcać w osady typu miejskiego Kamion, własność biskupa płockiego oraz dwie wsie szlacheckie: Praga i Golędzinów. Wpływają na to zarówno czynniki natury gospodarczej (rozwój handlu w Europie) jak i polityczne. Warszawa staje się miejscem sejmów i elekcji oraz rezydencją królewską. Dlatego też dotychczasowy system przewozu przez Wisłę promem i łodziami już nie wystarcza.
W latach 1568-1573 z inicjatywy króla Zygmunta Augusta powstaje pierwszy, stały most na Wiśle. Cała konstrukcja tego mostu zasadzała się na wbiciu w dno rzeki pali dębowych, które stanowiły jego filary. Sam most był wykonany z belek dębowych i sosnowych spojonych elementami metalowymi. Usytuowany od strony Warszawy przy dzisiejszej ulicy Mostowej prowadził wprost do wsi Praga z wylotem przy póżniejszej ulicy Ratuszowej. Most ten powstał na miejscu istniejącego tu już dawniej mostu pontonowego, o którym mamy tylko nikłą wzmiankę w przywileju Janusza księcia Mazowieckiego z 1376 roku. Stała natomiast przeprawa przez Wisłę przyczyniła się do ożywienia wybrzeża praskiego, gdzie od dawna koncentrował się handel głównie zbożem, drewnem i bydłem (Targowe Wielkie). Jednak most ten w pierwszej kolejności służył magnatom i szlachcie zjeżdżającej do Warszawy na sejmiki. Most przetrwał do 1603 roku, kiedy to wielka powódź zniszczyła go całkowicie. W dalszych latach stawiano dorażnie na czas kolejnych elekcji płaskodenne łodzie. Kursowały też dwa promy.
Rozwijająca się dynamicznie Praga dzieląc losy Warszawy była terenem walk w czasie szwedzkiego "Potopu" rozegrała się tu w 1656 roku trzydniowa bitwa (28-30 lipca) czyniąc wielkie spustoszenie Pragi, Skaryszewa i pobliskich wiosek.
Z trudem odbudowująca się Praga już w początkach XVIII w znów nabiera znaczenia. Przyczyniło się do tego korzystne jej położenie u zbiegu traktów wiodących z Brześcia, Moskwy, Królewca i Gdańska ku Warszawie i dalej na zachód, jak również zorganizowana przeprawa przez Wisłę. Okresowo na czas trwania elekcji zestawiano mosty łyżwowe. Dopiero w 1775 roku za sprawą Adama Ponikowskiego zbudowano stały most u wylotu schodzącej w dół ul. Bednarskiej na lewym brzegu Wisły. U wlotu mostu od strony praskiej wzniesiono budynek komory wodnej u zbiegu obecnie ul. Ks. Kłopotowskiego z Wybrzeżem Szczecińskim, zachowany do dziś.
Wzmianka o obecnym Targówku (Targowe Małe) pochodzi z XV wieku. W 1580 roku ta wieś szlachecka liczyła ok. 59 ha i należała do Targowskich i Karniewskich, a następnie do Gumowskich. Królowa Anna Jagiellonka nadała mieszkańcom Targówka przywilej wyrębu drzewa w lasach bródnowskich. W XVIII wieku Targowe Małe zostało połączone z Targowe Wielkie (obecna Stara Praga). Kolejnymi właścicielami Targówka byli Lubomirscy, następnie T. Szydłowski (podstoli Płocki), który odsprzedał Targówek w 1764 roku Stanisławowi Augustowi.
Za czasów Stanisława Augusta następuje dalszy rozwój Pragi. W 1764 roku król zakupił Targówek i część Golędzinowa, gdzie założył odrębne miasto, Golędzinów Królewski. Powstała tu manufaktura sukiennicza oraz wielka cegielnia królewska. Targówek natomiast król rozparcelował, a części tych włości (folwark Bojnówek - dzisiejsze Szmulki) wydzierżawił na 40 lat swemu liwerantowi Szmulowi Jakubowiczowi Zbytkowerowi jednemu z najbardziej prężnych kupców i bankierów końca XVIII w.
Królewski bankier Szmul Zbytkower dla coraz liczniejszej gminy żydowskiej (stanowili wówczas 20% ludności Pragi) założył na Targówku w rozgałęzieniu dzisiejszych ulic: Odrowąża i Św. Wincentego cmentarz, gdzie chowano uboższych wyznawców religii mojżeszowej. Teren cmentarza zniszczonego podczas ostatniej wojny został zniwelowany. Obecnie jest ogrodzony i zabezpieczony przez fundację Nissenbaumów.
Rozwijająca się w XVIII wieku Praga, na przełomie XVIII i początku XIX wieku uległa ogromnemu zniszczeniu. Spowodowane ono było tragicznymi w skutkach wydarzeniami:

obroną Warszawy w czasie Insurekcji Kościuszkowskiej. Podjęcie w czasie Insurekcji Kościuszkowskiej przez Radę Najwyższą Narodową decyzji obrony Warszawy na szańcach Pragi doprowadziło do zniszczenia tej części miasta. Celem zwiększenia pola obstrzału spalono wówczas Bródno i Targówek. W dniu 4.XI.1794 roku Suworow przypuścił szturm na Pragę. Po jej zdobyciu wymordowano znaczną część ludności ("Rzeź Pragi"). Była to ostatnia bitwa Rzeczypospolitej,

zbudowaniem fortyfikacji napoleońskich w latach 1806-1811, w wyniku których wyburzono zabudowę znacznej części dzielnicy oraz
usypaniem okopów w 1818 roku, ograniczających jej rozwój terytorialny.
Zniszczenia te nie mogły być odrobione w krótkim okresie Królestwa Polskiego, ani też później. Powstawały wprawdzie projekty regulacyjne tej części miasta, nie doczekały się one jednak realizacji. Nie próbowano także zrealizować świetnego projektu urbanistycznego Pragi, opracowanego w 1817 roku przez Jakuba Kubickiego, w którym główne osie kompozycji urbanistycznej tworzyło pięć arterii rozchodzących się promieniście. Osie tych ulic zbiegały się w środkowym ryzalicie Zamku Królewskiego i wiązały kompozycyjnie Pragę z lewobrzeżną Warszawą.
Nowe perspektywy dla Pragi i przyległych do niej osad otworzyło zbudowanie w 1860 roku linii kolejowej łączącej Warszawę z Petersburgiem. Powstał wówczas dworzec zwany Petersburskim obecnie Wileńskim. Zbudowano następnie w 1865 roku linię kolejową łączącą Warszawę z Terespolem. Wybudowano też dworzec Terespolski obecnie zwany Wschodnim. W 1875 roku wybudowano linię kolei Nadwiślańskiej biegnącą przez Pragę i łączącą Lublin z Mławą. Wymagało to zbudowania odpowiedniego nasypu kolejowego (obecna granica Targówka z gminą Centrum). Ciągnął się on od dworca Terespolskiego na obrzeżu Szmulowizny, aż po ul. Św. Wincentego, gdzie wybudowano obok pierwotnych rogatek bródnowskich wiadukt. Następnie tory tej linii osiągały stację Warszawa-Praga i przez Pelcowiznę biegły w kierunku północnym.
W 1884 roku na Bródnie został założony nowy cmentarz katolicki. Wielokrotnie powiększany osiągnął dziś obszar 135 hektarów i jest jedną z największych nekropolii w Europie. Chowano tu w przeważającej mierze ludzi z uboższych warstw społeczeństwa nie tylko Pragi, ale i lewobrzeżnej Warszawy. Mimo że brak tu okazałych pomników sztuki sepukralnej w porównaniu z Warszawskim cmentarzem na Powązkach, stanowi on jednak trwały, zastygły w kwaterach ciąg historii Warszawy.
Opodal głównego wejścia znajduje się drewniany kościółek z XIX w. pod wezwaniem Św. Wincentego a Paulo. Stojący w pobliżu, również na cmentarzu murowany kościół parafialny został wybudowany w latach pięćdziesiątych naszego stulecia.
Targówek, Bródno i część Pragi były przez wiele lat zaniedbanymi peryferiami miasta o nędznej zabudowie. Większość domów była pozbawiona wodociągów. Oświetlenie ulic było głównie gazowe, a w wielu domach świeciła lampka naftowa. W końcu XIX w. powstało tu duże skupisko proletariatu.
Wybuch wojny światowej w 1914 roku i wyjazd władz rosyjskich w 1915 roku, a także starania Tymczasowego Zarządu Miasta, spowodowały, że generalny gubernator Hans von Beseler wydał 7 kwietnia 1916 roku rozporządzenie, na mocy którego przyłączono do miasta dzielnice podmiejskie. Dzięki temu, obszar administracyjny Warszawy powiększył się z 3275 ha (bez Wisły) do 12100 ha. Decyzja ta miała podstawowe znaczenie dla dalszego rozwoju przestrzennego miasta. W nowych granicach "Wielkiej Warszawy" znalazły się tereny: Czerniakowa, Mokotowa, Ochoty, Czystego, Woli, Koła, Powązek, Bielan - na lewym brzegu oraz Bródna, Pelcowizny, Targówka, Grochowa i Gocławia na prawym brzegu Wisły. Średnia gęstość zaludnienia włączonych przedmieść wynosiła wówczas 13 osób na 1 ha, a w dawnych granicach miasta aż 244 osoby na hektar. (Nową Pragę i Szmulowiznę włączono do Warszawy w 1889 roku).
W okresie międzywojennego dwudziestolecia rozpoczęto brukowanie ulic i zakładanie sieci wodociągowo-kanalizacyjnej. Prace te postępowały zbyt wolno, dlatego też dzielnice robotnicze, takie jak Targówek, Bródno i Pelcowizna były nadal pozbawione tych urządzeń. Na Annopolu zbudowano prymitywne, drewniane baraki dla bezdomnych i bezrobotnych oraz wyeksmitowanych z zajmowanych mieszkań za zaleganie w opłatach czynszu.
W 1951 roku powiększono obszar Pragi Północ. Przyłączono do niej Żerań, Tarchomin, Stare Bródno, Zacisze, Świdry, Henryków i Choszczówkę.
Po przyłączeniu 19 sołectw w 1977 roku Praga Północ zajmowała prawie czwartą część Warszawy. Pod względem liczby mieszkańców znajdowała się na czwartym miejscu, natomiast potencjał przemysłowy stawiał tę dzielnicę na pierwszym miejscu. Przełomowe znaczenie dla Pragi Północ miało założenie największego w Warszawie i jedynego z największych w kraju ośrodków wielkoprzemysłowych na Żeraniu i Targówku, składającego się z FSO, POLFY w Tarchominie, Fabryki Tworzyw Sztucznych, Warszawskich Zakładów Telewizyjnych i Elektrociepłowni Żerań.

Kalendarium wydarzeń historycznych
3000 lat p.n.e. - cmentarzysko - najstarszy ślad cywilizacji na terenie dzisiejszej gminy,
X-XI w. - gród obronny na Starym Bródnie (okolice dzisiejszej ul. Malborskiej),
XV w. - pierwsza wzmianka o dzisiejszym Targówku (Targowe Małe),
1568-1573 - z inicjatywy króla Zygmunta Augusta powstaje pierwszy stały most na Wiśle - przyczynia się do ożywienia Wybrzeża Praskiego (Targowe Wielkie),
1580 - Targowe Małe - wieś szlachecka należąca do Targowskich liczy 59 ha,
1656 - 28-30.07 - trzydniowa bitwa na polach i wydmach wsi Białołęka i Bródno, stoczona przez 40 tysięcy wojsk polskich z wojskami szwedzkimi i brandenburskimi,
XVIII w. - Targowe Małe połączone z Targowem Wielkim (obecna Stara Praga),
1740 - nadanie nazwy Targówek przez właściciela marszałka Lubomirskiego,
1764 - król Stanisław August Poniatowski właścicielem Targówka,
1780 - bankier królewski Szmul Zbytkower zakłada w rozgałęzieniu dzisiejszych ulic Odrowąża i św. Wincentego duży cmentarz dla wyznawców religii mojżeszowej,
1794 - insurekcja kościuszkowska, oblężenie Warszawy, rzeź Pragi. W wyniku zwiększenia pola obstrzału spalono Bródno i Targówek,
1806-11 - budowa fortyfikacji napoleońskich - wyburzenie znacznej częścf Bródna i Targówka,
1818 - usypanie okopów ograniczających rozwój terytorialny Pragi,
1842 - powstanie szosy radzymińskiej,
1860-62 - budowa linii kolejowej łączącej Warszawę z Petersburgiem,
1865 - powstanie linii kolejowej łączącej Warszawę z Terespolem,
1875 - zbudowanie nasypu kolejowego linii nadwiślańskiej,
1877 - powstają warsztaty kolei nadwiślańskiej,
1883-86 - władze carskie budują pas fortyfikacji - fort Marywil na Annopolu, fort Różopol oraz fort Lewiepol,
1884 - założenie na terenie majątku Bródno - własności szpitala św. Ducha - cmentarza katolickiego zwanego Bródnowskim,
1911 - zniesienie zakazu budowania murowanych budynków na Bródnie, Targówku i Pelcowiźnie,
7.04.1916 - włączenie Bródna i Targówka w granice "wielkiej Warszawy",
1939 - zacięte walki z okupantem niemieckim - spalenie Bródna i Targówka - 2000 zabitych żołnierzy i kilka tysięcy poległych cywilów,
wrzesień 1944 - wyzwolenie Bródna i Targówka spod okupacji hitlerowskiej,
1951 - włączenie Zacisza do Warszawy,
1965 - rozpoczęcie budowy osiedla mieszkaniowego na Bródnie,
1970-76 - budowa osiedla mieszkaniowego na Targówku,
1974 - likwidacja kolejki wąskotorowej wzdłuż ul. Radzymińskiej w stronę Marek i Radzymina, popularnie nazywanej "marecką" lub ciuchcią,
1994 - powstanie gminy Targówek składającej się z: Bródna, Zacisza, Targówka Mieszkaniowego i Targówka Przemysłowego.
2002 - Gmina Targówek zostaje przekształcona w dzielnicę m.st.Warszawy