Temat: list_do Rzecznika Praw- Ogólnoposkie Stowarzyszenie Księarzy

Pan Profesor
Andrzej Zoll
Rzecznik Praw
Obywatelskich
Aleja Solidarności 77
00-090 Warszawa


Łobez, dnia 05.10.2005r.

Ogólnopolskie Stowarzyszenie Księgarzy zwraca się o pomoc w rozwiązaniu bardzo poważnego problemu, który w sposób drastyczny wyeliminuje z rynku prywatne księgarnie w całej Polsce. Problem jest powszechnie znany, sprzedaż podręczników w szkołach przez nauczycieli, którzy nie posiadają wymaganych prawem właściwych uprawnień i pozwoleń. Od ponad 10 lat nauczyciele za zgodą dyrektorów szkół i organów prowadzących szkoły prowadzą nielegalną działalność gospodarczą, z której czerpią korzyści majątkowe. Do części podręczników dołączone są płyty CD lub kasety, które są opodatkowane podatkiem VAT zaś sprzedaż tzw. „półhurtowa” narusza przepisy ustawy o podatku o wartości dodanej. Sprzedaż podręczników prowadzona jest bez żadnej ewidencji tak zakupu jak i sprzedaży. Jest to problem ogólnopolski. Z posiadanych przez księgarzy informacji wynika, że handel podręcznikami prowadzony jest na szeroką skalę. Podręczniki sprzedawane w szkołach nie posiadają oznaczonej ceny detalicznej ( metki), stąd możliwość dowolnego ustalania cen. Do dnia dzisiejszego nauczyciele zbierają przedpłaty na podręczniki (od 100,00 zł do 200,00 zł) w maju i czerwcu a podręczniki otrzymują dzieci we wrześniu.
W skali kraju są to bardzo duże ilości sprzedawanych podręczników a co za tym idzie olbrzymia wartość obrotu(szara strefa ) Wiele księgarń nie wytrzymała konkurencji ze szkołami i musiała zniknąć z rynku, co spowodowało, że dostęp do książki stał się w znacznym stopniu ograniczony, szczególnie w małych miastach a te księgarnie które jeszcze pozostały funkcjonują na granicy bankructwa.
Ogromna ilość dzieci i młodzieży jest zmuszana przez nauczycieli do zakupu podręczników w szkołach (nie uwzględnia się przy tym możliwości ekonomicznych rodzin). W wyznaczonym terminie uczniowie muszą wpłacić określoną sumę pieniędzy zgodnie z nakazem nauczyciela.
Gdyby przyjąć założenie, że w klasie przeciętnie jest 25 uczniów, cena kompletu kosztuje 150-250 zł a nauczyciel otrzymuje od wydawcy 15-20% prowizji (wartość do której przyznają się nauczyciele) to łatwo można obliczyć że w przedstawionym przykładzie nauczyciel zarobi od 562,50 - 1.250 zł., jeżeli szkoła liczy 500 uczniów to wartość obrotu wyniesie od 75.000,00zł do 125.000,oozł a nie opodatkowany dochód wyniesie od 11.250,00zł do 25.000,00zł i od tych kwot nigdy nie wpłynie nawet grosz podatku do Skarbu Państwa. Ile jest w Polsce szkół?!
Wydawcy edukacyjni posiadają ogromny kapitał i silne wpływy polityczne co powoduje, że czują się całkowicie bezkarni w uprawianiu tego procederu. Mamy prawo przypuszczać, że podręczniki sprzedawane bezpośrednio w szkołach przez nauczycieli jak i przez przedstawicieli handlowych wydawców są poza jakąkolwiek ewidencją, gdyż obrót nimi dokonuje się bez wymaganych przepisami faktur VAT. Jest to po prostu olbrzymia szara strefa, która funkcjonuje już ponad 10 lat.
Wydawcy oprócz prowizji od sprzedanych podręczników oferują nauczycielom różnego rodzaju upominki, które są formą korupcji i w jawny sposób łamią obowiązujący porządek prawny RP.

Ogólnopolskie Stowarzyszenie Księgarzy uważa że część wprowadzonych do nauczania tą drogą podręczników, nie posiada najwyższej wartości merytorycznej, gdyż ten z wydawców który da więcej może liczyć na to , że jego produkt będzie w szkole obowiązującym w danym roku szkolnym podręcznikiem przedmiotowym. Bardzo często rodzice skarżą się , że nauczyciele co roku zmieniają podręczniki.

Księgarze w Polsce nie są pod ochroną prawa, wiele wystąpień do władz zarówno na szczeblu rządowym, wojewódzkim, samorządowym nie przyniosło efektu w postaci wprowadzenia zakazu sprzedaży podręczników przez nauczycieli na terenie szkół . Część prezydentów miast, starostów, burmistrzów i wójtów nie zajęła zdecydowanego i jednoznacznego stanowiska a ograniczyła się jedynie do stwierdzenia iż, nie ma jednego przepisu prawnego, który by w sposób jednoznaczny zabraniał prowadzenia sprzedaży w szkołach ( zdarzały się jednak przypadki zdecydowanego zakazu sprzedaży w szkołach, np. Prezydent Szczecina w roku 2004).

Księgarz jako mały przedsiębiorca zatrudnia pracowników, odprowadza składki ZUS, płaci podatek dochodowy i podatek VAT. Transformacja rynkowa stworzyła gospodarkę kulturalnego niedoboru. Konsumpcja wiąże się z uznaniem książki „ za towar jak każdy inny” a przecież jest on dobrem kultury .Szczególnie niepokoi sytuacja współczesnej książki, która daje możliwość dokształcania, wiedzy, rozwoju. A tymczasem upada księgarstwo, mechanizmy wolnorynkowe, podaż i popyt w sposób jednoznaczny określają kto ma pozostać na rynku a kto z niego odejść. Ubożeje społeczeństwo nie tylko materialnie ale również pod względem swojego rozwoju intelektualnego i kulturalnego (czy na rynku mają pozostać tylko super markety?...).Nie zapominajmy że to kultura i książka jest gwarantem ludzkiej godności, obroną przed beznadziejnością, nudą, degradacją społeczną.

Ogólnopolskie Stowarzyszenie Księgarzy prosi Pana Rzecznika Praw Obywatelskich o pomoc w przedstawionej sprawie w świetle niżej przytoczonych przepisów :

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
( Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 r. Nr 78, poz.483 )
art. 32 stanowi iż;
„Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne."
art. 63 stanowi iż;
„ Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej ....”
art. 76 stanowi iż;
„ Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.”
Art. 77 ust.1
„ Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.”
Art. 83
„ Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczpospolitej Polskiej.”

Art. 84
„ Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie.”

Proceder sprzedaży książek w szkole jest rażącym łamaniem obowiązującego porządku prawnego;

Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993 r.,
(Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm. )
Art. 3. ust. 1
Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta.
Art.15 ust. 1 pkt. 5
Czynem nieuczciwej konkurencji jest utrudnianie innym przedsiębiorcom dostępu do rynku, w szczególności przez działanie mające na celu wymuszenie na klientach wyboru jako kontrahenta określonego przedsiębiorcy lub stwarzanie warunków umożliwiających podmiotom trzecim (wydawnictwom) wymuszanie zakupu towaru lub usługi u określonego przedsiębiorcy( nauczyciela).
Nauczyciel wykorzystuje swoje stanowisko i zmusza rodziców do zakupu podręczników na terenie szkoły, w ten sposób prowadzi działalność gospodarczą z której czerpie zyski nie odprowadzając należnych podatków.
Art. 15 a
„ Czynem nieuczciwej konkurencji jest przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną.” Przyjmowanie obiadów, wycieczek, prowizji od sprzedanych podręczników jest łamaniem obowiązującego prawa.


Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny ( Dz. U. Nr 88, poz.553 ze zm .)
Art. 115 § 4
Korzyścią majątkową lub osobistą jest korzyść zarówno dla siebie, jak i kogo innego.
Art.115 § 13 ust. 4
funkcjonariuszem publicznym jest;
„osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych.”
Nauczyciel, dyrektor szkoły podlega zwiększonej odpowiedzialności karnej ze względu na zaufanie społeczne jakim jest obdarzony.
Art. 228 § 1 stanowi o odpowiedzialności karnej;
„ Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę podlega karze.”
Nauczyciel jest osobą wysokiego zaufania publicznego, dlatego jego decyzje i podejmowane działania mogą wywoływać skutki zarówno w sferze interesów państwa, jak i żywotnych interesów grupy obywateli lub jednostki.
Art. 231 § 1 stanowi iż;
„ Funkcjonariusz publiczny który przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązku, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego podlega karze.”

Ogólnopolskie Stowarzyszenie Księgarzy do dnia dzisiejszego nie zawiadomiło prokuratury o popełnieniu przestępstw przez nauczycieli, którzy wykorzystują swoje stanowiska do przyjmowania korzyści majątkowych.
Nauczyciel jako osoba publiczna nie może się angażować w sprzedaż podręczników ponieważ, powstaje wątpliwość co do bezstronności i uczciwości podejmowanych działań a także podważa autorytet konstytucyjnych organów państwa oraz osłabia zaufanie wyborców i opinii publicznej do ich prawidłowego funkcjonowania. Sprzedaż podręczników pozostaje w sprzeczności z obowiązkami nauczyciela ( domniemać można iż wybór podręczników jest uzależniony od korzyści majątkowych uzyskiwanych od wydawnictw a nie ich merytorycznej treści) .

Ustawa o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego z dnia 27 lipca 2002 r.(Dz. U. Nr 141, poz. 1176 ze zm.)
Art. 2 ust. 3
„ Sprzedawca (nauczyciel ) jest zobowiązany na żądanie klienta wydać pisemne potwierdzenie zawarcia umowy, zawierające oznaczenie sprzedawcy (nauczyciela) z jego adresem, datą sprzedaży oraz określeniem ilości i ceny sprzedanych podręczników. Do Księgarzy docierają liczne skargi od rodziców (KONSUMENTOW), którzy dokonując zakupu u nauczyciela nie mogą wyegzekwować dowodu zawartej transakcji.


Ordynacja podatkowa ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r.(Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm.)
Art. 21 §1
„Zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem :
1) zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania (wskutek działalności gospodarczej – sprzedaży książek)”.
Art. 26
„ Podatnik (nauczyciel) odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Nauczyciele nie odprowadzają należnych podatków czym narażają na uszczuplenie Skarb Państwa ( podatek dochodowy, VAT ).

Kodeks Karny Skarbowy ustawa z dnia 10 września 1999 r. ( Dz. U. Nr 83, poz. 930 ze zm.).
Art. 53 § 26
„ Należność publicznoprawna jest to należność państwa lub samorządowa, będąca przedmiotem przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego.”
Art. 53 § 27
„ Należność publicznoprawna uszczuplona czynem zabronionym jest to wyrażona liczbowo kwota pieniężna, od której uiszczenia lub zadeklarowania w całości lub części osoba zobowiązana uchyliła się i w rzeczywistości ten uszczerbek finansowy nastąpił.”
Art. 54 § 1
„ Podatnik, który uchylając się od opodatkowania, nie ujawnia właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nie składa deklaracji przez co naraża podatek na uszczuplenie podlega karze.”


Prawo działalności gospodarczej ustawa z dnia 19 listopada 1999 r.( Dz. U. Nr 101, poz.1178 ze zm.)
Art. 2.1.
„ Działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy jest zarobkowa działalność handlowa.”
Przez działalność gospodarczą należy rozumieć zarobkową działalność wytwórczą, handlową, budowlaną, usługową...... wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły.
Art. 2.2
„ Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna....., która
Zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą.”

Nauczyciel prowadząc sprzedaż podręczników na terenie szkoły nie wykonuje swojej działalności jako przedsiębiorca tylko jako pracownik samorządowy.


Ustawa z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych
(Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.).
Art. 18 a
„ Nauczyciel (dyrektor) przedszkola, szkoły jest obowiązany złożyć oświadczenie o prowadzeniu działalności gospodarczej.”

Nauczyciel ( dyrektor) oświadczenie o prowadzeniu na terenie przedszkola, szkoły, placówki oświatowej działalności gospodarczej jest obowiązany złożyć w terminie 30 dni od dnia zatrudnienia, podjęcia działalności gospodarczej lub zmiany jej charakteru. Dyrektor przedszkola, szkoły nie złożywszy w /w oświadczenia podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej. Podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w oświadczeniu o prowadzeniu działalności gospodarczej powoduje odpowiedzialność na podstawie art. 233 § 1 Kodeksu karnego .

Przez podanie w oświadczeniu nieprawdy lub zatajenie prawdy jest występkiem zagrożonym karą pozbawienia wolności do lat 3. Odpowiedzialności tej podlegają wszyscy pracownicy samorządowi, bez względu na podstawę zatrudnienia. Art. 233 § 1 Kodeksu karnego
sankcjonuje m.in. zachowanie polegające na oświadczeniu nieprawdy lub zatajeniu prawdy w postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy.

Przesłanką odpowiedzialności karnej jest umyślne podanie nieprawdy (kiedy nauczyciel celowo opisuje w oświadczeniu działalność gospodarczą i jej przedmiot w sposób odmienny od stanu faktycznego lub też przypuszcza, że podając nieprawdziwe informacje uniknie odpowiedzialności) oraz zatajenie prawdy ( brak w oświadczeniu stwierdzenia o prowadzeniu działalności gospodarczej albo niepełne opisanie jej przedmiotu).

Art. 18
„ Pracownik samorządowy nie może wykonywać zajęć, które pozostawałyby w sprzeczności z jego obowiązkami albo mogłyby wywołać podejrzenie o stronniczość lub interesowność”. Dyrektor przedszkola, szkoły, dyrektor Wydziału Oświaty i Edukacji, jest stronniczy jeżeli chodzi o precedens sprzedaży książek na terenie szkół. Nauczyciel Dyrektor przedszkola czy szkoły narusza ciążący na nim obowiązek dbałości o wykonywanie zadań publicznych .
Naruszenie tego przepisu stanowi przyczynę rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem przy czym, jak orzekł Sąd Najwyższy, sama możliwość wywołania wykonywanymi czynnościami podejrzenia o stronniczość i interesowność, zwłaszcza w sytuacji prowadzenia przez pracownika samorządowego działalności gospodarczej obejmującej czynności ściśle związane z jego obowiązkami pracowniczymi wystarczy do wypowiedzenia umowy o pracę.
Pracodawca nie musi zatem wykazywać że pracownik wykonał swoje obowiązki stronniczo lub interesownie a zwłaszcza że uzyskiwał w związku z ich wykonywaniem jakiekolwiek korzyści.(wyrok SN z dnia 18 czerwca 1998 r. – PKN 188/98. OSNAP 1999. Nr 13).

Kierownik urzędu ( miasta, gminy, powiatu,) jest uprawniony wykonywać w stosunku do dyrektora szkoły prowadzonej przez miasto, gminę, powiat UPRAWNIENIA WYNIKAJĄCE ZE ZWIERZCHNICTWA SŁUŻBOWEGO.
Nauczyciel jako pracownik samorządowy jest podległy dyrektorowi a ten organowi prowadzącemu szkołę.
Miasto, Gmina , Powiat jako osoba prawna działa za pośrednictwem organów;

1. Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r.(Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
Art. 30 ust. 1 i 2 pkt. 5 stanowi, iż
wójt (burmistrz, prezydent miasta) wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa.
W szczególności do zadań wójta ( burmistrza, prezydenta miasta ) należy zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych.
Art. 33 ust. 3
„ Kierownikiem urzędu jest wójt (prezydent miasta, burmistrz ) „
Art. 33 ust. 5
„Kierownik urzędu wykonuje uprawnienia zwierzchnika służbowego w stosunku do pracowników urzędu oraz gminnych jednostek organizacyjnych.”


2. Ustawa o samorządzie powiatu z dnia 5 czerwca 1998 r.( Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.)
Art. 32 ust. 1 i 2 pkt. 5 stanowi, iż
zarząd powiatu wykonuje uchwały rady powiatu i zadania powiatu określone przepisami prawa.
W szczególności do zadań zarządu powiatu należy zatrudnianie i zwalnianie kierowników powiatowych jednostek organizacyjnych.
Art. 35 ust. 2
„ Starosta jest kierownikiem starostwa powiatowego oraz zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa i kierowników jednostek organizacyjnych powiatu oraz zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży.


Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991r., ( Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.)
wynika :

Art. 34a ust. 1
Organ prowadzący szkołę lub placówkę sprawuje nadzór nad jej działalnością w zakresie spraw finansowych i administracyjnych z uwzględnieniem odrębnych przepisów.
Art. 36a ust. 1
Stanowisko dyrektora szkoły lub placówki powierza organ prowadzący szkołę.

Z przepisów o samorządzie gminy i powiatu ujmowanych w łączności z
ustawą o systemie oświaty wynika iż;
Burmistrz, prezydent miasta i zarząd powiatu jest uprawniony do zatrudniania i zwalniania dyrektora szkoły lub innej placówki oświatowej, w znaczeniu nawiązania i rozwiązania stosunku pracy z osobą wyłonioną na to stanowisko w postępowaniu konkursowym.

Kierownik;
Urzędu Miasta, Gminy, ( prezydent miasta, burmistrz, wójt )
Starostwa Powiatowego (starosta)
wykonuje uprawnienia zwierzchnika służbowego w stosunku do kierowników miejskich, gminnych czy powiatowych jednostek organizacyjnych ( szkół i przedszkoli).

Kierownicy Urzędów Miast, Gmin i Powiatów są odpowiedzialni za szkody jakich doświadczyli księgarze w skutek bezczynności organów władz publicznych.
Biorąc powyższe pod uwagę należałoby możliwie jak najszybciej wprowadzić uregulowania prawne;
- wprowadzić zakaz sprzedaży podręczników na terenie szkół
- przeprowadzić kontrolę wydawnictw edukacyjnych w zakresie wysokości nakładów i ilości książek rozprowadzanych przez nauczycieli
- przywrócić obowiązek drukowania we wszystkich książkach stopki drukarskiej z podaniem roku wydania, wielkości nakładu i ceny
- wydawnictwa i hurtownie książek mogą sprzedawać książki tylko i wyłącznie księgarzom, jedynym wyjątkiem mogą być biblioteki publiczne i szkolne
- zakaz sprzedaży książek przez wydawnictwa i hurtownie na paragony (osobom fizycznym)


Ogólnopolskie Stowarzyszenie Księgarzy z siedzibą w Łobzie prosi Pana Profesora Rzecznika Praw Obywatelskich o opinię prawną i pomoc w uregulowaniu wyżej wymienionych problemów.

Za ZARZĄD
Przewodniczący

Jerzy Mechliński

Załączniki :

1. Pismo z dnia 22.11.2002r. do Ministra Finansów
2. Pismo z dnia 04.04.2003r. z MF Departament Podatków Pośrednich
3. Pismo z dnia 22.04.2003r. z MF Departament Kontroli Skarbowej
4. Pismo Wojewody Pomorskiego do Starostów, Prezydentów, Burmistrzów i Wójtów
5. Pismo do Pani Danuty Chmielewskiej-Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w Gdańsku z dnia 23.06.2004r.
6. Pismo Wojewody Dolnośląskiego do Starostów, Prezydentów, Burmistrzów i Wójtów
7. Pismo Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 03.11.2004r.
8. Pismo Urzędu Kontroli Skarbowej w Warszawie z dnia 30.03.2004r.
9. Wiersz Pana Marka Majewskiego